3
Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi
. Bozor iqtisodiyoti o’zining ob’ektiv
qonunlari hamda o’zini-o’zi tartiblash dastaklari, vositalari orqali amal qiladi.
Ammo bozor iqtisodiyotining ijobiy jihatlari bilan bir qatorda salbiy jihatlari ham
mavjuddir. Ularning eng asosiysi iqtisodiyotdagi ob’ektiv
qonunlar va
munosabatlar, regulyatorlar asosida shakllanadigan bozor muvozanati hamda
mutanosibliklarining buzilishi oqibatida vujudga keladigan nomutanosibliklarning
kuchayishi, iqtisodiy tanglik va inqirozlardir. Inqirozlar natijasida iqtisodiy
pasayish,
ishsizlik, infyatsiyaning kuchayishi, xalq turmush darajasining
yomonlashuvi sodir bo’ladi. Shu boisdan ham davlatning iqtisodiyotga aralashuvi
va uni ustuvir ravishda iqtisodiy dastak va vositalar yordamida tartiblashi zarur
bo’ladi. Bu esa zamonaviy bozor iqtisodiyotining o’zini-o’zi tartiblashining bozor
mexanizmi
bilan
uni
davlat
tomonidan
tartibga
solish
mexanizmini
uyg’unlashtirishni hamda unga mos ravishda
davlat iqtisodiy siyosatini
shakllantirishni taqozo etadi. Ushbu vazifalarni amalga oshirish uchun davlatning
iqtisodiy siyosati mamlakatimizda rivojlanayotgan bozor iqtisodiyotini tartiblash
mexanizmini yanada takomillashtirish va bozorning o’zini-o’zi tartiblashning
ob’ektiv mexanizmi bilan uyg’unlashtirish muxim ahamiyat kasb etadi.
Iqtisodiy tizimlarda davlat va bozor tizimi o’ziga xos ahamiyat kasb etib, har
biri mustaqil amal qiladi. Shu bilan birga turli iqtisodiy
tizimlar bir-biridan
iqtisodiyotni boshqarish va tartibga solishda davlat va bozor rolining nisbati
bo’yicha keskin farqlanadi. Masalan, bir iqtisodiy tizim ko’proq davlat tomonidan
boshqarishga tayansa, boshqasi bozor mexanizmi orqali tartiblashga ustunlik beradi.
Mamlakatizmining deyarli barcha sohalarida davlat aralashuvi juda yuqori.
Bu o’z navbatida iqtisodiy rivojlanishimizda bir qator muammolarni yuzaga
keltirmoqda. Bu to’g’risida prezidentimiz Sh.M. Mirziyoyev tomonidan quyidagi
fikrlarning bildirilgan bizning fikrimiz asoslanganligini ayon qildi. Xususan,
davlatimiz rahbari “...iqtisodiyotni boshqarishda
davlat aralashuvini keskin
kamaytirish lozim. Bugungi kunda mamlakatimizda 603 ta aksiyadorlik jamiyati
4
faoliyat yuritayotgan bo’lsa, ularning 486 tasida davlat ulushi 52 trillion so’mni
tashkil etmoqda. Yoqilg’i-energetika, neft-gaz, kimyo, transport va bank sohalarida
davlat ishtiroki yuqori darajada saqlanib qolayotgani ularni bozor mexanizmlari
asosida
rivojlantirish, investitsiyalar jalb etishga to’sqinlik qilmoqda. Ayrim
vazirliklar o’zi nazorat qiladigan sohadagi korxonalarda taʼsischi ekani erkin va
sog’lom raqobatga yo’l bermayapti, buniyam bugun ochiq aytish kerak.
Bunday
tizimni endi o’zgartirmasak, ushbu tarmoqlarda ham va umuman, iqtisodiyotda
barqaror rivojlanishga erishib bo’lmaydi” deya ta’kidlaganlar
1
.
Ushbu bildirilgan fikrlar va qarashlar mazkur kurs ishining naqadar
dolzarbligini bildiradi.