|
Bu mintaqada ob-havo qanday bo'ladi? J- Bu mintaqalarga qishda mo‘tadil mintaqaning ancha salqin havosi, yozda esa tropik mintaqaning issiq havosi kirib keladi. Yog‘in miqdori ham har xil bo‘ladi.
Mo'tadil mintaqa qayerda joylashgan? J- Mo‘tadil mintaqa 40°—60° kengliklar orasida joylashgan. Shimoliy yarimsharda juda katta maydonni egallagan.
Yil bo‘yi qaysi havo massasi ta'sirida bo'ladi? J- Mo‘tadil havo massasi ta’sirida bo‘ladi. Lekin shamollarning yo‘nalishi va dengizlarning uzoq- yaqinligiga qarab, turli joyda yog‘in miqdori har xil. Shuning uchun o‘simliklari, hayvonot dunyosi ham turlicha.
Bu mintaqada necha fasl ifodalangan? J- Yilning to‘rt fasli yaxshi ifodalangan. Mintaqada cho‘llar ham, dashtlar ham, o‘rmonlar ham mavjud.
Mo‘tadil mintaqadan Shimoliy yarimsharda shimolda qaysi mintaqa joylashgan? J- Subarktika.
Janubiy yarimsharda esa janubda qaysi mintaqa joylashgan? J- Subantarktika mintaqasi joylashgan.
Mintaqa iqlimi qanday? J- Iqlimi qishda sovuq, yozda esa salqin va seryog‘in bo‘ladi. Faqat o‘t va butalar o‘sadi.
Arktika iqlim nitaqasi qayerda joylashgan? J- Yerning Shimoliy qutbi atrofida arktika va Janubiy qutbi atrofida antarktika mintaqalari joylashgan.
Mintaqada ob-havo qanday bo'ladi? J- Yil bo‘yi sovuq, yog‘in kam, ko‘pincha qor yog‘adi. Ko‘p yerlarni abadiy muz va qorlar qoplab yotadi.
Tabiat zonalari deb nimaga aytiladi? J: Quruqlikdagi iqlimi, tuproqlari, o‘simlik va hayvonot dunyosi bir-biridan farq qiladigan yirik tabiiy komplekslari tabiat zonalari deb ataladi.
Zona so'zining ma'nosi nima? J- «Zona» lotincha so‘z bo‘lib, uzun cho‘zilgan, ensiz yer degan ma’noni bildiradi.
Geografik zonalar qanday tarqaladi? J- Yer yuzida ko‘pincha g‘arbdan sharqqa tomon cho‘zilgan bo‘ladi.
Har bir zona boshqa zonalardan nimasi bilan farq qiladi? J- O‘simliklari, tuproqlari va hayvonot dunyosiga ko‘ra farq qiladi.
Tabiat zonalari qanday almashinib boradi? J: ekvatordan qutblarga tomon.
Yer yuzidagi asosiy tabiat zonalari qaysilar? J- Sernam ekvatorial o‘rmonlar zonasi, Mavsumiy nam tropik o‘rmonlar zonasi, Savannalar va siyrak o‘rmonlar zonasi, Chala cho‘l va cho‘llar zonasi, O‘rmon-dasht va dashtlar zonasi, Mo‘tadil mintaqaning aralash va keng bargli o‘rmonlari, Muzlik (arktika) cho‘llari zonasi.
Sernam ekvatorial o‘rmonlar zonasi. Ekvator yoni o‘lkalarida havo harorati yil bo‘yi deyarli bir xil, +25°C bo‘ladi. Yillik yog‘in miqdori 2000 mm dan oshadi, yil bo‘yi bir xilda taqsimlanadi. Bunday sharoitda sernam, doimiy yashil o‘rmonlar o‘sadi. Fasllar almashinmaydi, faqat bitta fasl – yoz bo‘ladi. Bir daraxt gullasa, boshqa daraxtda mevasi pishadi.
Mavsumiy nam tropik o‘rmonlar zonasi. Bu zona sernam ekvatorial o‘rmonlar zonasini shimol va janub tomonlardan o‘rab turadi. Bu zonada yil ikki falga bo‘linadi: sernam issiq yoz va quruq issiq qish. Sernam yozda tabiat ekvatorial o‘rmonlaridan farq qilmaydi. Qurg‘oqchil davrda esa daraxtlar bargini to‘kadi.
Savannalar va siyrak o‘rmonlar zonasi. Bu zona mavsumiy o‘rmonlar zonasiga tutashib turadi. Harorat yuqori bo‘ladi, lekin yog‘in kam, asosan yoz oylarida yog‘adi. Shuning uchun daraxt kam, baland bo‘yli o‘t-o‘simliklar va butalar o‘sadi. Har xil hayvonlar – sher va fillar, o‘txo‘r antilopalar, zebra, jirafalar yashaydi.
Chala cho‘l va cho‘llar zonasi. Subtropik, tropik va mo‘tadil mintaqalarda, ayniqsa Afrika va Osiyo qit’alarida cho‘llar juda katta maydonni egallagan. Cho‘llar yog‘in kam, qurg‘oqchil o‘lkalarda vujudga keladi. O‘simliklar siyrak bo‘lib, quruq iqlim sharoitiga moslashgan. Ildizlari uzun, barglari mayda, tanasi tuklar bilan qoplangan bo‘ladi. Yantoq, saksovul, yulg‘un ko‘p uchraydi. Cho‘l hayvonlari ham issiq va qurg‘oqchilikka moslashgan. Tuya, kiyik, toshbaqa, kaltakesak, ilon, chayon, kemiruvchi hayvonlar ko‘p tarqalgan. Ko‘p joylarni qum bosib yotadi.
O‘rmon-dasht va dashtlar zonasi. Bu zona Shimoliy yarimsharda keng maydonni egallagan. Janubiy yarimsharning bu kengliklari asosan dengiz va okeanlar bilan qoplanganligi uchun dashtlar kam. Dasht zonasida yerlar asosan o‘tloqlardan iborat. Bu zona iqlimi, tuproqlari dehqonchilik uchun qulay. Shu sababli bu zona yerlari deyarli to‘liq haydalib, ekinzorlarga aylantirilgan.
Mo‘tadil mintaqaning aralash va keng bargli o‘rmonlari zonasida yog‘in nisbatan ko‘proq – 400–500 mm, qish ancha sovuq, yoz iliq bo‘ladi. Bu zonaning ko‘p yerlari keng bargli va ignabargli o‘rmonlar bilan qoplangan. O‘rmonlarda qarag‘ay, yel, dub, qayin daraxtlari o‘sadi. Hayvonot dunyosiga boy.
Yerning qutblari atroflarida iqlim qanday bo’ladi? J: qish uzun, juda sovuq, yoz qisqa, salqin bo‘ladi.
Tundra zonasi qaysi hududlarni egallagan? J: Yevrosiyo va Shimoliy Amerikaning shimoliy qismini.
Tundra zonada qanday o’simliklar o‘sadi? J: pakana qayin va qutb toli
deb ataluvchi butalar, mox va lishayniklar o‘sadi. Yozda ko‘p qushlar uchib keladi.
Shimoliy Muz okeanidagi ko‘plab orollar va Antaktidada qaysi zonada joylashgan? J: Muzlik (arktika) cho‘llari zonasi joylashgan bo‘lib, asosan qor va muzlar bilan qoplangan.
Tabiat nafaqat ekavtordan qutblarga tomon, balki tog‘ etagidan cho‘qqisiga qarab ham almashinib boradi. Biz bunni qanday mintaqa deb ataymiz? J: Biz buni balandlik mintaqalanishi deb ataymiz.
INSON VA TABIAT.
Hozirgi vaqtda Yer yuzida qancha odam yashaydi? J: 7 mlrd 800 mln atrofida.
Dunyo aholisining yarmidan ko‘pi qaysi qit’ada joylashgan? J: Osiyo qit’asida.
Bizning Vatanimiz – O‘zbekistonda qancha odam yashaydi? J: 34 mln. dan ortiq odam yashaydi (2020-y).
Do'stlaringiz bilan baham: |
