Mavzular bo‘yicha matn annotasiyasi va oxirgi yangiliklar

 Internet- auditoriyasi o‘sish sur’atini oshishi;

 Axborot va kommunikatsiya texnologiyalarning (AKT) rivojlanishi;

 Kompyuter texnologiyalarning rivojlantirishda intellektual potensialning oshishi;

Iqtisodiy omillar. Elektron tijorat asosiy foyda beradigan jihati u iqtisodiy samaradorlikni oshiradi. Iqtisodiy samaradorlikni oshirishda elektron tijoratning quyidagi jihatlari bilan yordam beradi:

 Kompaniyalarning kommunikatsiya xarajatlarini anchaga qisqartiradi;

 Kam xarajatli infrastruktura hisoblanadi;

 Xom-

ashyoetkazibberuvchilarbilantezkorvaanchatejamkoriqtisodiybitimlarolibberishmu mkin;

 Global axborot almashishning kam xarajatli usuli hisoblanadi;

 Ancha kam xarajatli reklama hisoblanadi;

 Iste’molchilarga kam xarajat bilan xizmat ko‘rsatish mumkin.

Yuqoridagi sabablardan ko‘rish mumkinki, elektron tijorat xarajatlarni asosan kamaytiradi va xarajatlarni pasayishiga ta’sir qiladi. Bozor iqtisodiyotida firmalar iqtisodiy samaradorlikni oshirishga harakat qiladilar. Bu narsa elektron tijoratga ehtiyojni yanada oshiradi. To‘lov tizimlarning tabiatining o‘zgarishiga hamda elektron tijoratning rivojlanishiga ancha ta’sir qildi. Iqtisodda pul massasining oshishi, pul harakatining tezlashi, pulning harakat geografiyasining kengayishi elektron to‘lov sistemalariga ehtiyojni yaratdi. Hozirda AQSH da mavjud pullarning

90 % iga yaqini elektron ko‘rinishga ega. Bundan ko‘rinib turibdiki, elektron to‘lov tizimlariga talab elektron tijoratning rivojlanishiga sezilarli ta’sir qildi.

Elektron tijorat an’anaviy iqtisodiy faoliyatga nisbatan bir qator ustunliklarga ega. Bu farqni bir qancha parametrlarni taqqoslash orqali sezish mumkin. An’anaviy usulda iqtisodiy faoliyat olib borish on-layn rejimda iqtisodiy faoliyat olib borishdan ko‘ra ancha qimmatligi seziladi.

12-mavzu. Biznesda kraudsorsing va kraudfanding yangi imkoniyatlari

1. 
   Biznesda kraudsorsing va kraudfanding nazariy-uslubiy asoslari.
   
2. 
   Zamonaviy kompaniyalar biznes modelida kraudsorsing va kraudfanding texnologiyalarining xususiyati.
   
3. 
   Kraudsorsing asosida Internet xarajatlarini kamaytirish imkoniyatlari. Kouz nazariyasi. Kraudsorsing asosida innovatsion marketing elementlaridan samarali foydalanish.
   
4. 
   Kraudsorsing tovar/xizmatiga qo‘shimcha talabni shakllantirish.
   

Iqtisodiyotning ko‘plab sohalarida daromadlilik darajasini oshirish uchun vositachilarni avtomatik tarmoq servislari (yetarli darajada yaxshi ishlayotgan sayt yoki mobil ilova) bilan almashtirish mumkin. Biznesni bunday tashkil qilishhizmat qiymatini sezilarli ravishda pasaytirishga imkon berishdan tashqari, to‘liqsiz bandlik va yakka tartibda ishlab chiqarishning turli shakllari rolining ustunlik qiladigan yangi iqtisodiyot strukturasiga olib kelishi mumkin.
Kraud-fanding va kraudsorsing texnologiyalari ham raqamli iqtisodiyot texnologiyalari sifatida ko‘rib chiqilishi mumkin.Vositachilarni bartaraf qilish, internetni rivojlantirish va «aqlli» avtomatlashtirilan servislar yaratish- bu ham qo‘shilgan qiymat olishga asoslanadigan iqtisodiyotdan hamkorlik va ne'matlar ayirboshlashga asoslangan iqtisodiyotga o'tishdir (shu jumladan «shering- economy»). Shu sababli, raqobat o‘zaro manfa'atli kooperatsiya va o‘zaro aloqalarga o‘rin bo‘shatib beradi vako‘proq vertikal aloqalarga emas, teng o‘zaro munosabatlarga, birbirini to‘ldirib turadigan hizmatlar taqdim etishga asoslanadi. Bu yerdan hizmatlar elektron savdosi va hajmining ortishi va servislar sonining o‘sishi kelib chiqadi. Jahon banki mutaxassislarining aniqlashicha, yuqori tezlikdagi internetda foydalanuvchilar sonining 10% o‘sishi YIM yillik o‘sishini 0,4% dan 1,4% gacha oshirishi mumkin. Davlatlarning YIM dagi ulushi electron iqtisodiyot vositasida yiliga qariyb 20% o‘sishi bunday iqtisodiyotning ahamiyati tan olinishi hisoblanadi, rivojlangan mamlakatlarda bu ko‘rsatkich o‘rtacha yeti foizni tashkil qiladi. O‘sish sur'ati saqlanib qolgan holda 10-15 yildan keyin bunday iqtisodiyotning jahon YIMdagi ulushi bashoratlarga ko‘ra 30-40%ga yetishi mumkin ekan. Zamonaviy axborot platformalarini birlashtirish asosida o‘zaro aloqalarni tashkil qilishning yangi ijtimoiy modellari iqtisodiy texnologiyalarning (NET) misolida mujassam etilishiga olib keladi. NET ning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat:

• 
  tamomila yangi biznes-modellar ishlab chiqish;
  
• 
  turli axborot texnologiyalari va ulardan iqtisodiyotning real sektorida tashkiliytexnologik jaryonlarda foydalanishni optimal birlashtirish;
  
• 
  transaksiya harajatlari va moddiy resurslar ishlab chiqishda qo‘llanadigan moddiy resurslarni minimallashtirish.
  

Raqamli iqtisodiyot zamonaviy axborot texnologiyalari asosida va real iqtisodiy sharoitlarga muvofiq rivojlanadi. Agar ilgari ishlab chiqarish, savdo va moliya texnologiyalari izchillik bilan rivojlangan bo‘lsa, hozirgi paytga kelib, asosan gorizontal o‘zaro aloqalarga (o‘zini-o‘zi tashkil qilish va singulyarlik), innovatsion tadbirkorlikka (o‘zini-o‘zi rivojlantirish), axborot injiniringiga (o‘zini-o‘zi takomillashtirish) vaiqtisodiy jarayonlarni avtoformalizatsiyalashga (avtostrukturalash) asoslanadigan zamonaviy axborotlashgan iqtisodiyotning asosi bo‘lgan NET paydo bo‘lgan. NET ning moddiy asosini data-markazlar hamda axborotni tizimlashtirish va tahliliy qayta ishlash uchun mo'ljallangan zamonaviy ITplatformalari tashkil qiladi.
Barchamizga ma'lum va mashhur bo'lgan kraudfandingplatformalari tufayli kichik biznes internet orqali kapitalga yo‘l topdi. Horijiy mamlakatlarda qo'llaniladigan Oculus Rift va Pebble Watch platformalari - ushbu modelning birmchi qadamlari desak ham bo'ladi. Lekin avvlagidek, qatnashchilar kapitalni to‘g‘ridan-to‘g‘ri xarid qila omlaydilar. AQSHda startaplarga ko‘maklashish haqida yangi qonun maydainvestorlargabevosita kraudfanding kampaniyalari orqali mablag‘ kiritishga imkon beradi, lekin investorlar va tadbirkorlarga buning uchun avvalgidek Kickstarter yoki Indiegogo kabi vositachilar hamdaan'anaviy to‘lov usuli, odatda bank kartalari PayPal zarur. Vositachi bu ishlarning hakami hisoblanadi, jumladan, kimga nima tegishli ekanligini u hal qiladi.Blokcheynda aksiyadorlashtirish (bu bir variant) ushbu konsepsiyani yanada rivojlantiradi. Endi kompaniyalar«blokcheynda» moliyalashtirish to‘plashi, kompaniyaning moddiy qiymatlariga mos keladigan tokenlar yoki virtual qimmatli qog‘ozlar chiqarishi mumkin. Ular aksiyalar,
obligatsiyalar yoki boshqalar bilan bog‘liq holatda bo‘lgani kabi, ularning egalariga kompaniya qaysi bashorat bozorlarini ochishini hal qilish huquqini bergan holda platformada kotirovka qiladigan bozor qatnashchilari pozitsiyalarini aks ettirishi mumkin. Ethereum oldindan berilgan buyurtmalar bo‘yicha o‘z tokeni, ether sotish uchun tamomila yangi blokcheyn rivojlantirishni moliyalashtirib, yanada katta muvaffaqiyatga erishdi. Hozirda Ethereum -uzunligi bo‘yicha ikkinchi va rivojlanish sur'ati bo‘yicha birinchi o‘rinda turadigan ommaviy blokcheyn hisoblanadi. Augur kraudfandingida investitsiyalar o‘rtacha summasi 750 dollarni tashkil qildi, lekin 1 dollar yoki hatto 10 sentlik minimal obunalarni tasavvur qilish qiyin emas. Dunyoda istalgan kishi - hatto aholining eng qashshoq qatlamlari va eng uzoq mintaqalar aholisi ham - fond bozorinig investoriga aylanishi mumkin. Augurrahbarlar jamoasining hisoblashicha, bashorat bozorlarining yagona amaliy chegarasi - tasavvurdir. Augurga istalgan shaxs yakuniy sanasi aniq bo‘lgan ma'lum bir bashorat e'lon qilishi mumkin.Augur kelajakdagi hodisalar - sport musobaqalari, saylovlar, yangi mahsulotlar ishlab chiqarish, mashhur kishilarning farzandlari kelajagini aniq bashorat qilish uchun foydalanuvchilarni mukofotlaydigan bozorlarni bashorat qilish uchun nomarkazlashgan platforma yaratadi.