Mavzu: Zoologiya fani va uning vazifalari. Hayvonlarning xilma-xilligi va ahamiyati. 1 §

O’.I.B.D.O’._____________________________
Sana:­­­­­­­­­__________________ Sinf:________


Mavzu: Sutemizuvchilarning ko‘payishi, rivojlanishi va kelib chiqishi. Organizmning immunitet tizimi haqida tushuncha. 59 §

Darsning maqsadi:
a) tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarda estetik didni oshirish.
b) ta`limiy maqsad: Sutemizuvchilarning ko‘payishi, rivojlanishi va kelib chiqishi haqidagi umumiy ma’lumot, hamda eng muhim tarkibiy qismlarining tuzilishi va vazifalari to’g’risida tushuncha berish.
v) rivojlantiruvchi maqsad: o’quvchilarda shaхsiy, psiхologik-gigiyenik хususiyatlarini shakillantirish.
Dars jarayonida qo’llaniluvchi metodlar: an`anaviy va interfaol metodlar, modellashtirish.
Dars jihozlari: mikroskop, o’simlik, hayvon va inson organizmi hujayralarining mikropreparatlari, o’quv filmlari, jadvallar.
Dars turi: munozara
Darsning uslubi: Muammoli ta’lim elementlarini o’z ichiga olgan noan’anaviy dars;
Darsning bогishi:
1. Tashkiliy qism
O'quvchilar bilan salomlashish, navbatchilikni yo`lga qo'yib, davomatni aniqlash, sinf xonasining gigiyenik holatini nazorat qilish.
2. O’tgan mavzular yuzasidan savollar.
3. Yangi mavzu bауоni


Ko'payishi. Ko'pchilik sutemizuvchilarning tuxum hujayralari juda kichik, sariqligi kam bo'ladi. Tuxum hujayralari tuxumdonda yetiladi; u yerdan tuxum yo'liga tushib, urug'lanadi. Odatda sutemizuvchilar embrioni xaltaga o'xshash maxsus organ — bachadon ichida rivojlanadi. Urug'langan tuxum hujayra tuxum yo'lida rivojlana boshlaydi. Embrion bachadonga tushgach, uning devoriga yopishib oladi. Tuban sutemizuvchilarning bachadoni bo'lmaydi; ularning urug'langan tuxumi tashqi muhitda rivojlanadi.
R

ivojlanishi. Bachadonda rivoj-lanayotgan embrion homila deyiladi. Homila yo'ldosh orqali bachadon devori bilan bog'langan. Bachadon qon tomirlari kindik orqali yo'l-doshga keladigan qon tomirlariga zich tegib turadi (101-rasm). Oziq moddalar va kislorod yo'ldosh or­qali ona qonidan homila qoniga o'tadi; moddalar almashinuvining keraksiz mahsulotlari homila qo­nidan ona qoniga chiqarib yuboriladi.
Homilaning ona qornida rivoj­lanish davri homiladorlik deyiladi. Homiladorlik bir necha haftadan bir yilgacha, ba'zan undan ham ko'p­roq davom etadi. Homiladorlik muddati va homila soni hayvonlar­ning yashash tarziga bog'liq. Daraxt­lar kovagi, in va boshqa pana joylarda bolalaydigan hayvon­larning homiladorlik davri qisqa bo'lib, ular o'ndan ortiq ko'zi yumuq bola tug'adi. Ochiq joylarda bolalaydigan, harakatchan hayvonlarda homiladorlik davri uzoq davom etadi; ular yirik, ancha rivojlangan 1—2 ta bola tug'adi; bolalari bir necha soatdan so'ng onasi orqasidan ergashadigan bo'ladi. Sichqonlar yiliga 5— 8 marta, shoxli mollar bir marta bolalaydi.
Bolalarni sut bilan boqish. Sutemizuvchilar bolasini sut bilan boqadi. Sut urg'ochi hayvonning ko'krak yoki qorin qismida joy­lashgan sut bezlarida hosil bo'ladi. Bezlar yo'li so'rg'ichlar uchiga ochiladi. So'rg'ichlar soni hayvonlarning serpushtligiga bog'liq. Masalan, 3—8 tadan bola tug'adigan itlarning 8 ta, 1— 4 tadan bola tug'adigan echkilarning 2 ta so'rg'ichi bo'ladi. Sut tarkibida hayvonlar bolasi rivojlanishi uchun zarur bo'lgan bar­cha moddalar: suv, yog'lar, uglevodlar, oqsillar, vitaminlar va mineral tuzlar bo'ladi.
Sutemizuvchilarning kelib chiqishi. Sutemizuvchilarning bir qancha xususiyatlari, xususan, skeleti, muskullari, ovqat hazm qilish, nafas olish, ayirish, qon aylanish sistemasining tuzilishi sudralib yuruvchilarnikiga birmuncha o'xshash bo'ladi. Sutemi­zuvchilar terisida ham sudralib yuruvchilarnikiga o'xshash tanga­chalar bo'ladi. Ularning yungi ham tangachalardan kelib chiqqan. Bundan tashqari, tuban sutemizuvchilarning sudralib yuruvchilarga o'xshash kloakasi bo'ladi; ular tirik bola tug'masdan tuxum qo'yib ko'payadi. Bu dalillar sutemizuvchi­larning sudralib yuruvchilar bilan qarindoshligini ko'rsatadi.