Mavzu: Zoologiya fani va uning vazifalari. Hayvonlarning xilma-xilligi va ahamiyati. 1 §

N

98-rasm. Itning hazm qilish, nafas olish va ayirish sistemasi:
1 — og'iz bo'shlig'i; 2 — kekirdak; 3 — o'pka; 4 — jigar; 5 — buyrak; 6 — to'g'-ri ichak; 7 — diafragma; 8 — oshqozon; 9 — oshqo-zonosti bezi; 10 — ingichka ichak; 11 — ko'richak; 12 — yo'g'on ichak; 13 — qovuq.


afas olish sistemasi. Havo burun bo'shlig'i, hiqildoq, kekirdak va bronxlar orqali ko'krak qafasida joylashgan o'pkaga kiradi. Ko'krak qafasi diafragma parda orqali qorin bo'shlig'idan ajralgan. Nafas olganda qovurg'alar ko'tarilib, diafragma qorin bo'shlig'iga suriladi. Buning natijasida ko'krak qafasining hajmi oshadi, atmosfera bosimi ta'sirida havo o'pkaga otilib kiradi.
Nafas chiqarishda qovurg'alar pasayib, diafragma gumbaz shak-lida ko'krak bo'shlig'iga ko'tarilishi tufayli ko'krak qafasi torayadi va havo o'pkadan chiqib ketadi.

Qon aylanish sistemasi. Sutemizuvchilar yuragi to'rt bo'lmali bo'lib, ikkita qorincha va ikkita bo'lmadan tuzilgan (99-rasm).

Qon aylanish sistemasi katta va kichik qon aylanish doiralaridan iborat.
Sutemizuvchilar — qushlar singari issiqqonli hayvonlar. Ularning arteriya qoni vena qonidan batamom ajralgan.
Ayirish sistemasi. Sutemizuvchilarning ayirish organlari qorin bo'shlig'ida bel umurtqalarining ikki yonida joylashgan loviya shaklidagi bir juft buyrakdan iborat. Buyraklarda hosil bo'lgan siydik ikkita siydik yo'li orqali qovuqqa to'kiladi. Siydik qovuqdagi chiqarish nayi orqali tashqariga chiqarib yuboriladi.
Nafas olish va qon aylanish sistemasining mukammal rivoj-langanligi tufayli sutemizuvchilar tanasida moddalar almashinu­vi ham juda jadal boradi. Sutemizuvchilar ham qushlar singari tana harorati doimiy, issiqqonli hayvonlardir. Biroq tana harorati qushlarnikiga nisbatan biroz pastroq bo'ladi. It tanasi harorati o'rtacha 37-38°C ga teng.
B

99-rasm. Itning qon aylanish sistemasi va yuragining tuzilishi:
1 — kichik qon aylanish doirasi; 2 — katta qon aylanish doirasi; 3 — yurak; 4 — o'ng yurak bo'lmasi; 5 — o'ng yurak qorincha si; 6 — aorta qon tomiri; 7 — o'pka arteriyasi; 8 — o'pka venasi; 9 — chap yurak bo'lmasi;