Mavzu: Zoologiya fani va uning vazifalari. Hayvonlarning xilma-xilligi va ahamiyati. 1 §

Nafas olish sistemasi tana bo'shlig'ida joylashgan juda ko'p shoxlangan ingichka naychalarga o'xshash traxeyalardan iborat. Havo qorin bo'limida joylashgan tashqi nafas olish teshiklaridan naychalarga o'tadi. Naychalar orqali hamma tana organlariga yetib boradi. Traxeya naychalaridagi havo qorin muskullarining dam-badam qisqarishi tufayli almashinib turadi.
Ayirish sistemasi qorin bo'shlig'ida joylashgan ingichka va uzun malpigi naychalarid&n iborat. Naychalarning bir uchi berk, ikkinchi uchi esa ichak bo'shlig'iga ochiladi. Tana bo'shlig'idagi qondan malpigi naychalariga moddalar almashinuvi mahsulot­lari o'tib, naychalar bo'shlig'ida kristallanadi va ichak bo'sh­lig'iga o'tib, undan oziq qoldig'i bilan birga chiqib ketadi.
Nerv sistemasi boshqa bo'g'imoyoqlilarnikiga o'xshash bo'lib, halqum atrofi nerv halqasi va qorin nerv zanjiridan iborat. Boshdagi juda ko'p nerv hujayralari qo'shilib, bosh miyani hosil qiladi. Bosh miyadan hamma sezgi organlariga nervlar chiqadi. Murakkab fe'l-atvorga ega bo'lgan arilar va chumolilarning bosh miyasi va nerv tugunlari boshqa hasharotlarnikiga nisbatan kuchli rivojlangan. Hasharotlarning murakkab xulq-atvori va sezgi or-ganlarining rivojlanganligi nerv sistemasi bilan bog'liq.
Sezgi organlari. Hasharotlar ko'zining tuzilishi daryo qisqich-baqasinikiga o'xshash. Ko'pchilik hasharotlar rangni, ayniqsa, hidni juda yaxshi sezadi. Ayrim kapalaklarning erkagi urg'o­chisining hidini 11 km masofadan sezgan va uchib kelgan. Ha­sharotlar ta'mni ham yaxshi farqlay oladi. Ko'pchilik hasha­rotlar (chirildoqlar, temirchaklar, jizildoqlar)da ovoz chiqarish va eshitish organlari ham bor. Hasharotlar tanasidagi va mo'y-lovlaridagi har xil tuk teri sezgi organlari hisoblanadi.
Hasharotlar og'iz organlarining tuzilishi ularning oziqlanish usuliga ko'ra kemiruvchi, so'ruvchi yoki boshqa xilda bo'ladi. Hasharotlarning qoni nafas olishda ishtirok etmaydi; faqat oziq moddalarni tashiydi. Shuning uchun qon aylanish sistemasi juda soddalashgan. Ayirish siste­masi malpigi naychalari, nafas olish sistemasi traxeyalardan iborat. Halqumusti nerv tugunlari murakkablashib, bosh miyani hosil qiladi. Hasharotlarning hid bilish, ta'm bilish, tuyg'u, ovoz chiqarish va eshitish organlari rivojlangan. Ular rangni ko'rish xususiyatiga ega.


Mustahkamlash:

1. 
   Hasharotlarning og'iz organlari qanday tuzilgan?
   
2. 
   Hasharotlar yuragi qanday tuzilgan?
   
3. 
   Hasharotlar qanday nafas oladi?
   
4. 
   Ayirish sistemasi qanday tuzilgan?
   
5. 
   Nerv sistemasi qanday tuzilgan?
   
6. 
   Hasharotlarda qanday sezgi organlari rivojlangan?