Мавзу: Ўзбекистонда емент саноати

5. Klinker tavsifi
TSement klinkeri sifati quyidagilar bilan ifodalanishi mumkin:
Alohida oksidlarning miqdori (kimyoviy tarkibi).
Asosiy oksidlar miqdorining nisbatini ifodalovchi modullar qiymati.
Asosiy minerallarning miqdori. Klinkerga oksidlarning o’zaro nisbati va klinker minerallarining miqdori bilan tavsif beriladi.
Demak, portlandtsement sifatini har qaysi klinker mineralining foiz miqdoriga qarab aniqlash mumkin. Klinkerning mineralogik tarkibini aniqlashning ikki usuli bor: bevosita petrografik yoki rentgenografik tahlil usuli yoxud bevosita hisoblab aniqlash usuli. Klinker mineralogik tarkibi zavodlarda ko’pincha hisoblab aniqlanadi (asosiy oksidlarning foiz nisbati orqali). Muhim oksidlarning foiz nisbati ikki xil modul (silikat va qumtuproq) hamda to’yinish koeffitsiyenti bilan ifodalanadi. Bu modullar va koeffitsiyent miqdori xomashyo aralashmasi uchun ham, klinker uchun ham amalda bir xil bo’ladi. Bu esa muhim amaliy ahamiyatga ega, chunki xomashyoning kimyoviy tarkibini tegishlicha tanlash bilan klinker mineralogik tarkibini o’zgartirib turish mumkin.
Silikat modul. Silikat modul (n) qumtuproq modul deb ham ataladi. Bu modul reaksiyaga kirishgan kremniy ikki oksid miqdori-ning alyuminiy va temir oksidlari miqdoriga foiz hisobidagi nisbatini ko’rsatadi:

Awallari klinker tarkibini ifodalash uchun faqat gidravlik (boshqacha asosli) moduldan foydalanilgan. Bu modul birikkan kalg’tsiy oksid miqdorini kislota oksidlar miqdoriga nisbatini ifodalaydi.

Zamonaviy tsement kiinkerlarining bosh moduli BM-1,7— 2,4. Biroq gidravlik modul klinker sifatini xarakterlash uchun yetarli yemas edi. Shuning uchun yana ikkita modul: silikat (qumtuproq) va giltuproq (alyuminat)lar kiritildi.
Silikat modul (n) boshqa oksidlar bilan reaksiyaga kirishgan kremniy oksid miqdorini va klinker tarkibidagi alyuminiy hamda temir oksidlar yig’indilarga nisbatini ko’rsatadi.
Xomashyo aralashmasi tarkibidagi kremniy ikki oksid ohak bilan hamma vaqt C₃S va C₂S holida birikavermaydi, shu tufayli birikkan qumtuproq miqdori kremniy ikki oksidining umumiy miqdori SiО₂ umumiy va yerkin holda qolgan SiО₂ yerkin miqdori ayirmasi bilan ifodalanishi mumkin. Shuning uchun silikat modul quyidagicha yoziladi:

n tsementdagi silikat minerallari yeruvchan minerallar (klinkeming alyumoferrit, alyuminat qismlari) o’rtasidagi nisbatni aniqlaydi.
Oddiy portlandtsementlar uchun silikat modul qiymati 1,7—3,5; sulg’fatga chidamli portlandtsement uchun esa 1,7—4.
Giltuproq (alyuminat) modul p alyuminiy oksid miqdorining temir oksid miqdoriga nisbatini ifodalaydi: p klinkerdagi uch kalg’tsiy alyuminatning temir oksid bor birikmalarga nisbatini ifodalaydi.
Giltuproq modul qiymati oddiy portlandtsementlar uchun 1—3. Silikat modul katta qiymatga ega bo’lganda ham xomashyo aralashmasini qovushtirib pishirish qiyinlashadi. Hosil bo’lgan tsement sekin tishlashadi va sekin qotadi, biroq keyinchalik uning mustahkamligi yuqori boiadi. Alyuminat moduli kichik qiymatga ega bo’lganda portlandtsementlar minerallashgan tuzlar tahsiriga chidamli bo’ladi.
p katta qiymatga ega bo’lganda esa tsementlar tez tishlashadi va qotadi, ammo oxirgi mustahkamlik ko’rsatkichi past boiadi.
Silikat modul katta boisa, klinkerda C₃A va C₄AF kam, ammo C₃S va C₂S ko’p, giltuproq modul katta boisa, klinkerda C₃A juda ko’p, biroq C₄AF kam boiadi.