Mavzu: Zamonaviy sharoitlarda korxona kapitali tarkibi va tuzilmasi

«Капитал» тушунчасини ифодалашдаги турли илмий мактаблар қарашларининг афзалликлари ва камчиликлари¹

Илмий мактаблар	Ғоянинг қисқача мазмуни	Афзалликлари	Камчиликлари
Меркантилизм	Капиталга ўз-ўзидан ўсувчи қиймат сифатида қарайди ва фақат пулдан иборат деб ҳисоблайдилар	Капиталнинг ўзидан-ўзи кўпайиш хусусиятининг эътироф этилиши	- қийматнинг ўсиши фақат муомала соҳасида юз бериши тўғрисидаги бир томонлама ёндашувнинг мавжудлиги; - «капитал» сифатида фақат пул билан чекланиш
Физиократлар, Ф.Кенэ (1694-1774 йй.)	Пулга сотиб олинадиган ишлаб чиқариш воситаларинигина капитал деб ҳисоблайдилар	- асосий ва айланма капиталга оид муаммони назарий жиҳатдан ечишга асос солиниши;	- капиталнинг моддий унсурларига умумий меҳнат жараёнининг оддий унсурлари сифатида қаралиши;
А.Смит (1723-1790 йй.)	Капитал тушунчасини турлича ифодалайди: -ёлланма меҳнатни эксплуатация қилиш туфайли фойда келтирувчи қиймат; -ишлаб чиқариш жараёнини давом эттириш учун зарур бўлган ишлаб чиқариш воситалари захираси	- савдо ва саноат капиталининг унумли деб эътироф этилиши; - моддий ишлаб чиқариш соҳасида яратилган қўшимча қийматнинг савдо фойдасининг манбаи сифатида кўрсатиб берилиши;	- айланма капитал сифатида товар ва пул капиталининг тушунилиши; - айланма капитал таркибига баъзи моддий унсурларнинг нотўғри киритилиши; - инсонда мужассамлашган малака ва маҳоратларнинг асосий капитал ҳисобланиши;
Д.Рикардо (1772-1823 йй.)	Капитални ишлаб чиқариш воситалари сифатида таърифлайди	Қийматнинг ўсишига имкон яратувчи ишлаб чиқариш воситаларининг капитал таркибига киритилиши	Ишлаб чиқариш воситаларининг капитал сифатидаги тарихийлигининг тушуниб етилмаганлиги
Марксча назария	Капитал мазмунига турлича ёндашилади: - капитал – бу қўшимча қиймат келтирадиган қиймат; - капитал – бу муайян ижтимоий муносабат	Капиталнинг мураккаб ва серқирра мазмуни муайян тизим асосида тадқиқ этилиб, унинг иқтисодий табиатининг ёритиб берилиши	- капитал иқтисодий мазмуни тадқиқининг қиймат жиҳатига устуворлик берилиб, унинг моддий ва нафлилик жиҳатининг назардан четда қолиши; - капиталнинг синфийлик жиҳатларининг биринчи ўринга қўйилиши

Шунингдек, ҳозирги замон иқтисодий манба ва адабиётларида билдирилган иқтисодий қарашларнинг таҳлили орқали капиталнинг мазмунини ифодалашдаги ёндашувлар асосий йўналишларга ажратилди (2-жадвал).

2-жадвал