Mavzu: Zamonaviy sharoitlarda korxona kapitali tarkibi va tuzilmasi

«Капитал» тушунчасини ифодалашдаги асосий замонавий ёндашувлар²

Капиталнинг мазмунини ифодалашдаги ёндашувларнинг асосий йўналишлари	Капитални таърифлашдаги асосий ёндашувлар	Ёндашув муаллифлари
Ресурслар сифатидаги ёндашув	Ишлаб чиқариш ресурслари	У.Баумол, А.Блиндер
	Узоқ муддатли фойдаланишдаги ресурслар	Д.Хайман
Неъматлар сифатидаги ёндашув	Барча неъматлар мажмуи	Ж.Робинсон
	Узоқ муддатли фойдаланишдаги неъматлар	П.Самуэльсон, У.Нордхаус
	Ишлаб чиқариш тавсифидаги товарлар йиғиндиси	Ж.Хикс
Захира сифатидаги ёндашув	Ишлаб чиқариш неъматлари захираси	Д.Бегг, С.Фишер, Р.Дорнбуш
	Бойлик захираси	И.Фишер, Ф.Найт
Вақт омили жиҳатидан ёндашув	Вақт	Б.Франклин
	Вақт жиҳатидан «ютиш» имконини берувчи ишлаб чиқариш қуроллари	Е.Бём-Баверк, Викселль
	Келгуси давр неъматларини ишлаб чиқаришда қўлланилувчи ишлаб чиқариш воситалари ёки неъматлар	П.Хейне
Пул маблағлари сифатидаги ёндашув	«Пул суммаси», «қимматли қоғозлар», «молия», «молиявий капитал»	Б.Минц, М.Шварц
Инсон капитали сифатидаги ёндашув	Инсоннинг билими, кўникмалари, унинг товарлар ва хизматларни ишлаб чиқаришда қўлланиладиган энергияси	Г.Беккер, Ф.Маклун

E.Хelfertning fikricha:-«Aksionerlik kapital, ustav kapital, ustav fond - oddiy va imtiyozli aksiyalarning sotilishidan kelgan pul tushumining balansda aks etgan miqdori hamda hamkor shaxs va firmaning mulkdagi ulushidan iborat»¹¹dir. Ushbu ta’rif prof. A.S. Sotivoldiyev tomonidan berilgan ta’rif bilan mazmunan bir xildir».

«Хususiy kapital to’g’risida»gi hisobot sir saqlanmaydi va shunga ko’ra ta’sischilarni jalb qilish maqsadida korxona turli xil axborot vositalari orqali ommaga xususiy kapitalini oshkor etadi.

Bu hisobot shakli yig’ma tarzda ham tuzilishi mumkun, chunki ayrim korxona va tashkilotlar shuba korxonalarga ega bo’lib, ular bosh tashkilot sifatida ularning ma’lumotlariga ham asoslanadilar.

Хo’jalikning xususiy kapitallari uning moliyaviy salohiyatining asosiy qismi bo’lib, u ustav, qo’shilgan va rezerv kapitallarini va taqsimlanmagan foydani o’z ichiga oladi.

Хususiy kapital ko’rsatkichlari korxona faoliyati bilan bevosita qiziqtiruvchilar tomonidan tartibga solinib nazorat qilinsa, o’z mablag’lar manbaining qolgan tarkibiy qismlarida tashqi su’yektlarning (bilvosita qiziquvchilarning) ishtiroki nazarda tutiladi.

2-zhadvaldan kurinadiki, kapitalga bog'liq bo'lgan airim karashlar shu toifadagi yahlits itisodiy mazmunini, uning ob'ektiv asosini turini tushunishga xizmat kilmai, trisidagi tasavvurlarning yanada mavshiblashuvi olighani va chshiblashuvi Jami, resurslar, nematlar, zahiralar, pool mablaulari bilan bir qatorda baazi bir olimlar tomonidan ko'rib chiqiladi va insonga bo'lgan hayotning kapitali sifatid qarash yo'llari bilan uchrashadi. Ular kapitalga kiimat va nafliligining birligi sifatida karamay, biri rivojlanish yondasib, qar qanday narsa kapital bula oladi deb qisoblaidilar.

Shuni alohida takidlash joizki, "inson kapital" tushunchasi uning kuchini "ishchi kuchini takror ishlab chikarishga sarflanadigan mablag '" tushunchasiga mos keladi.

Yukoridagi ilmiy nazariyalarda kapitalning faQatgina moddiy kurinishiga qarab, bir tomonlama, yengi naflik nutai nazaridan ta'til qilinganligi, uning izhtimoy tomoni, harakati va kuchaytiruvchi hustilusiyaganli kzda; kapitalning mazmunini uning alohida shakli orgali ta'riflashga karakat kilinganligi, ularning bir butun kapitalini uyg'unlashtiruvchi jixat nazardan kochirilganligini tanidiy yoritish mumkin.

Bozor itisodiyoti sharoitida itisodiy adabiyotda "capital" va "tadbirkorlik capital" tushunchalaring alohid kolda uchrashuvi mantikan turi hizoblanadi. Capital tushunchasi keng kamrovli mazmung ega. Tadbirkorlik kapitali va kapitalning umumiy hayotiga ega bo'lgan, lekin boshka tomon - kapitalning aniklangan, funktsional jixatdan ifodalangan individual shakli, yaratuvchilik faoliyati bilan bogliq blabirib, todovalayati bilan bogliq bug'labiriq todovar Tadbirkorlik poytaxti - ishlab chiqarish mahsuloti va ishlab chiqariladigan mahsulotni ko'paytirishga imkon beradigan mahsulot ishlab chiqarish jihatidan amalga oshiriladigan mahsulotning zharayonlariga jiddiy ta'sir ko'rsatadigan moddiy va pul mablag'larini jalb qilish.

Shuni takidlash kerakki, kar kandai maida ishlab chiqarish yoki xizmat kursatishga sarflangan mabla yoki vosita kapital byla olmaidi. Masalan, uzining va oila azolaring mexnatiga oid ishlab chikarish va xizmat ko'rsatuvchi korhonalari, kasanachilik, dehqon khjaligi, kplab hunarmandlar ikhtiyoridagi mabla'larning kapital tmasonli rgayelangai

Ikki hil xusiyatga ega bo'lgan kapital, uning kiimati - kopchilikka malum bulganidek, shu kapitalni ishlab chikarishga sarflangan izhtimoiy zaruriy me mnat sarfidan iborat Sarmoyalash nafliligi esa uning: a) kuplab harakat va mikdordagi nafliklarni (tovarlar va xizmatlarni) yaratishda; b) ishchi kuching ish bilan bandligini davolashda; c) qisman qiyomat tashkil qilinganida, yangi shakllanishida; d) eng muhimi, kuchimcha mahsulotni yaratishda va o'zlashtirishda toliq ishtirok etishi orgali ko'rinadigan bo'ldi.

The capital of Kaysi soada va kandai shaklda amal kilmasin kamda kandai qism kismlardan iborat bishidan katiy nazar, at barch kurinishlard ikki tomonlam xususiyatiga ega bo'lgan baladi va shu sababli hurani algiyatla.

Capitalning bu xususiyiyatlari tovardagi ikki xil husiyatdan va uni keltirib chiqaradigan sababchi - tovda gavdalangan mexnatning ikki yoqlama tavsifidan kelib chikadi. Hovuz mollari ayirboshlash raqobatdoshligini oshirishga qaratilgan bo'lib, tarixiy va mantiqiy zhattatdan kapitalning boshlanishiga sabab bo'ladi.

Tovardagi ikki tomonlama xususiylik o'z navbatida tadbirkorlik poytaxtiga borishni talab qildi. Chunki, u pul, ishlab chiqarish boshqarish va ischi kuchi kurinishidagi unumli capital kamda tayer tovarlardan iborrat buladi. Aini Paitda, capital tovarlari maxsus hususiyatiga ega bulgan kiimatni ham namoyon qiladi.

Korkhonadagi tadbirkorlik kapital uch funktsional shakl - hovuz, unumli va tovar kapital shakllarid majud bloadi. Kapitalizatsiya bir funktsional shakldan navbatdagi boshqa bir funktsional shaklga o'tishi karakat bosqichi kurinishida amalga oshadi. Shunga kara, kapitalning uz karakatin bir funktsional shakldan foydalaniladi, birin-ketin uch bosichni bosib o'tib, yana shaklga aytilishi uning doiraviy aylanishi deb ataladi.

Capitalning ningar bir funktsional shakliga mos keluvchi doiraviy harakat zharayonida capital kiimati va nafliling o'zgarishi, ulardan birining ikkinchisiga o'tishi tahlil kilinadi. (3 jadval).