Mavzu: yong‘in xavfsizligi

1.-Rasm. Yonish jarayonida yonuvchi material haroratining o‘zgarish grafigi

Haroratining t_b dan te oralig‘ida materialning erishi, bug‘lanishi ruy beradi. Harorat te dan oshgandan so‘ng oksidlanish jarayoni yuzaga keladi va oksidlanish reaksiyasi natijasida ajralib chiqadigan issiqlik ta’sirida harorat tez o‘sadi. Tutoqish, o‘t olish haroratida esa butun material tutashi kuzatiladi va nihoyat harorat t_a ga etgach, alangalanish boshlanadi. Natijada, harorat oshib yonish harorati( t_yo)ga etadi. Bu vaqtda tashqi manba olinganda ham yonish davom etadi. Tutaqish, o‘t olish harorati (t_t) - bu yonuvchi moddaning eng past harorati bo‘lib, bunda buyumning ustida gaz va bug‘lar hosil bo‘ladi va ular tashqi manba ta’sirida alangalanadi. Lekin, ularni hosil bo‘lish tezligi, manbasiz yonish jarayonini kechishi uchun kam hisoblanadi. Alangalanish haroratida esa yonuvchi material tashqi manba ta’sirisiz ham yonadi. SHu sababli, har doim t_t harorati t_a haroratidan kichik bo‘ladi.

Materialga issiqlik (yonish manbasi) ta’sir etgan vaqtdan alangalanish davrigacha bo‘lgan vaqt oralig‘i induksiya davri deb ataladi.
Ayrim moddalar yoki materiallar ma’lum haroratda o‘z-o‘zidan alangalanish xususiyatiga ega bo‘ladi. Ularning bu xususiyati havoning ta’sirida, suvning ta’sirida va materiallarning (moddalarning ) o‘zaro ta’sirida yuzaga kelishi mumkin.
Alangalanish haroratiga bog‘liq holda yong‘inga xavfli suyuqliklar tez alangalanuvchi (TAS) va yonuvchi suyuqliklarga (ES) bo‘linadi. TASlarning bug‘lari 45^oS haroratda, yonuvchi suyuqliklar esa 45^oS dan yuqori haroratda alangalanadi. O‘z o‘zidan alangalanish harorati turli xil materiallar va moddalarda turlicha bo‘ladi, masalan, kerosin -250-265^oS, benzin A-66 - 255^oS, dizel yoqilg‘isi DZ- 240^oS va h.k.
3. Yong‘in va portlashning sabablari
Tayanch iboralar: sabab, oqibat, ochiq alanga, saqlash qoidalari, texnologik jarayonni buzilishi, statik elektr zaryadlari, atmosfera zaryadlari, zo‘riqish, nosozlik,isitish tizimi, bug‘ qozonlari, issiqlik generatorlari, yong‘inga moyil bug‘, gaz va changlar.
Yong‘inning kelib chiqishini oldini olish tadbirlaridan eng asosiysi, uning sabablarini puxta bilishdan va shunga mos holda yong‘in xavfsizligi qoidalariga rioya qilishdan iboratdir.
Yong‘inning asosiy sabablariga quyidagilarni misol tariqasida keltirishimiz mumkin: taqiqlangan joylarda chekish, ochiq alangalardan foydalanish; yong‘in xavfsizligi bo‘yicha texnologik jarayonlarini buzish, ularga amal qilmaslik; materiallarni saqlash qoidalariga rioya qilmaslik (masalan, so‘ndirilmagan ohak yoki xlorli ohakga suv aralashsa, harorat 800 ⁰S gacha etishi mumkin); statik elektr zaryadlariga qarshi texnik qurilmalardan foydalanmaslik; atmosferaning kuchli zaryadlaridan himoyalovchi qurilmalardan foydalanmaslik (yashin vaqtida 2V dan 8 mln.V kuchlanish, 200000 A tok kuchi miqdorida elektr zaryadlari hosil bo‘lishi mumkin); ichki yonuv dvigatellarini sinash va ulardan foydalanish qoidalariga rioya qilmaslik; elektr jihozlari va qurilmalarini noto‘g‘ri o‘rnatish yoki ularni zo‘riqtirish; isitish tizimlaridan noto‘g‘ri foydalanish; bug‘ qozonlari va issiqlik generatorlaridagi avtomatik qurilmalarning nosozligi yoki ularning noto‘g‘ri o‘rnatilishi; ishlab chiqarish binolari havosi tarkibidagi gaz , bug‘ va changlarni me’yorlashtirilmaganligi va boshqa shu kabilar.