|
Tommazo Kampanella italiyalik faylasuf bo’lib, 1568 yil 5 sentyabrda Stiloda (Italiya, Kalabrida) tug’ilgan. U 15 yoshida dominikan - ruhoniy bo’ldi, ruhoniylar maktabida u Aristotel, Foma Akvikskiyning ishlarini, astrologiya va falsafani o’rgandi. Temzioning tabiat hodisalari narsalari (Be gegit paShga shxXa rgarpa rgts1r1a 1565)haqidagi ishini qqib chiqib, his-tuyular yordamida isbotlangan falsafa kitobi bilan Temzioni himoya qilib, Aristotelning falsafasiga qarshi chiqdi. Bir necha martalik qiynoqlarga tsyutilgan. inkvizipiya Sdindorlar sudi) tomonidan umrbodlik qamok jazosiga
tortilgan va 27 yil qamoqda bo’lgan va 1626 yil Urban UPning yordamida qamoqdan ozod qilingan.
Kampanella o’zining oxirgi yillarini Frantsiyada o’tkazdi va Risheldan nafaqa olib turdi. Kampanella o’z asarining katta qismini qamoqxonada yozdi va shogirdi Adam tomonidan uning harakatlari bilan nashrga chiqarildi. Kampanella o’zining siyosiy va ichtisodiy qarashlarini "StShz zoNz" ("Quyosh shahar"), "SNyuzyopez ziIoryta geriNka" "RPozorMa zoNz" ("Falsafiy shahar") asarlarida namoyon etdi. Bu qarashlarning eng axdo xususiyatlari shundaki, hayot haqidagi haqqoniy va Solom fantastik unsurlarining aralashmasi jamdir.
Kampanella fanlar va ularninng yo’nalishlarini o’zgartirish masalasiga alohida e’tibor qaratadi. Fandagi qadimgi va o’rta asrlar anoanalariga tanqidiy tarzda yondoshmoq zarur. Ratsional, ya’ni aqlni asos qilib olgan falsafa buyuk kashfiyotlar davri erishgan yutuqlar darajasidan kelib chiqishi lozim. Ilmiy tadqiqotni amalga oshirishga keng yo’l ochib berish maqsadga muvofiqdir degan fikrni ilgari suradi. Tommazo Kampanella xolistik ilohiyotning haqiqatga, yakka hokimlikka ega bo’lish dahvozini rad etadi. U, ikki haqiqat kontseptsiyasiga tayanib, ikkita ilohiy kitoblar mavjud bo’lib,
ular tabiat va muqaddas kitobdan iboratdir. Tabiat to’g’risidagi ShONLI kitobni har bir inson aql va sezgilar orqali olib boradi. Tabiatni bilish falsafa va maxsus fanlarning vazifasidir. Muqaddas kitobga kelsak, bu jonli tabiat to’g’risidagi kitobdan farq qilmaydi, lekin u aslida odamlarning kundalik sodda idrokiga, ongiga mo’ljallangan. Bu ikkita kitob xudo tomonidan har xil maqsadni ko’zlab yaratilgan. Agar birinchi kitob tabiat, inson aql-zakovati oldida olamni bilish cheksiz imkoniyatlarini ma’lum qilsa, ikkinchi kitob esa, o’z oldiga imon-e’tiqodga odamlarni chorlashni yagona maqsad qilib quyadi. Bu kitoblar bir-biriga mutlaqo zid emas. Muqaddas kitob o’z oldiga tabiat qiyinchiliklarini yoritib berishni maqsad qilib qqymaydi. U oddiy odamlarga o’ta sodda qilib yashirin haqiqatlar to’g’risida ma’lumot etkazib beradi. Uning tili metaforik til bo’lib, uni to’g’ridan-to’g’ri falsafa va fan sohalariga havola qilish maoqo’l emas deb ta’kidlaydi. "St1az zoNz" da ideal mamlakat Quyosh Shaharni roman sifatida tasvirlaydi.
Bu davlat shaharning xalqi "kommunizmdagi falsafiy hayot" yuritishadi, ya’ni hamma narsa umumiy. Shu bilan birga xotinlari ham. Quyosh Shaharda mulkchilik yqq qilinishi barobarida har qanday shaxsiylik yqqoldi va muhabbat umum uchun keng tarqaldi. Xalqni oliy hazrat boshqaradi. Uni Metafizik deb atashadi va aholining eng aqlli va donolar qismidan saylashadi: Kuch-qudrat, Muhabbat va Donolik - Metafizikaning uch yordamchisining maslahatlari orqali mamlakatning hamma siyosiy va umumiy hayotini boshqaradi. Kuch-qudratning binosida urush va tinchlikning hamma ishlari olib boriladi, Donolik esa bilim va yangiliklarni, ixtirolarni boshqaradi, Muhabbat ta’lim-tarbiya, dehqonchilik, sotuvchilikni boshkaradi, shu bilan birga nikoh marosimlarini ham o’tkazadi, qaysiki bu nikoxda "bolalar eng yaxshi bo’lib tug’ilishadi" deyishadi. Kampanella insonlarning otlar va itlarning zotdor bo’lishiga e’tibor berishadi, lekin "inson zoti haqida umuman o’ylamaydi" deb biladi va nikoh qurishda jiddiy tanlov bo’lishini shart deb biladi, bunga sabab avlodning komilligi deydi.
Kuyosh shahrida bu bilan kuchli erkaklar shug’ullanishadi, shu bilan birga semiz ayollarni ozin erkaklar bilan nikohlash, bola etishtirish uchun kim kim bilan vaqtinchalik nikoxdan o’tishi kerakligi aniq belgilanadi. Farzandsiz bepusht ayollar umumning xotini hisoblanadi. Insonlarning iqtidoriga karab va aniq holda ish aholi orasida teng bo’linadi: bir vaqtning o’zida bir necha ish bilan shug’ullanish esa maqtovga sazovordir. Ish uchun rabatlantirishni boshliqlar aniqlashadi, buning ustiga hech kim o’ziga kerakligidan mahrum etilmaydi. Ish kunining davomiyligi 4 soat davom etadi va keyinchalik texnik rivojlanishlar orqali ish kuni yanada qisqarishi mumkin. Kuyosh Shahrining diniy qarashlari balki Kampanellaning o’zining diniy qarashidir: deizm diniy metafizika, afsonaviy komillik hamma urf-odatlar va shartlar chetga surilgan. Kampanella butun dunyoning xuddi Quyosh Shahar kabi bo’lishini xohlaydi.
Kampanella falsafasi ajoyib tarzda yangi falsafaning uchta asosiy yo’nalishini o’z ichiga oladi. Bekonga o’xshab Kampanella ham "ilmni tiklanishi"ga kirishadi, ya’ni o’rta asr sxolastikasining harobalaridan yangi universal ilmni yaratishga kirishadi.
Leybnits va Shellingni inobatga olmaganda Kampanella eng universal va keng aql sifatida yangi falsafaning namoyondasidir. U o’z davrida unchalik
yuqori baholanmagan, chunki uning fikrlari turli yo’nalishlardagi turli xil insonlar tomonidan tahqiqlangan. Baozi birlari uning kommunizmini tan olmasa, baozilarga uning diniy qarashlari yoqimsiz edi. Uzining falsafiy qarashlari bilan Kampanella zamonaviy ilmning oldi kurashchilaridan biri Galileyni juda qattiq himoya qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
