Mavzu: XIX asr oxiri XX asr boshlarida kapitalizm taraqqiyotida yuz bergan tub o‘zgarishlar darsning maqsadi: a ta’limiy

Mustahkamlash: Darsning ushbu qismida o‘quvchilar dars yakunida quyida berilgan topshiriqlar va savollarga javob beradilar:

1.Fransiya,O`zbekiston Respublikalarining iqtisodiy hamkorligini nimalarda ko`rish mumkin.

O‘quvchilarni baholash: O‘quvchilar darsdagi ishtirokiga ko‘ra belgilangan baholash mezonlari asosida baholanadilar. Baholar o‘quvchilarning kundalik daftarlarida va sinf jurnalida aks ettiriladi. Darsda faol ishtirok etmagan o‘quvchilar bilan ishlanadi.

Uyga vazifa: o‘quvchilarga uyga vazifa sifatida mazkur mavzuni o‘qib-o‘rganish, qo‘shimcha materiallar izlab topish va tushunchalarini boyitish topshiriq qilib beriladi.

O‘TIBDO‘: _______

Sana: “__” _________201__-yil. Sinflar: 9-“_____”. O‘qituvchi: __________

MAVZU: Fransiyada tashqi siyosat

DARSNING MAQSADI:

a) ta’limiy: o’quvchilarga Fransiyada tashqi siyosat haqida ma’lumot berish;

b) tarbiyaviy: o‘quvchilarda dunyoda ro‘y berayotgan o‘zgarishlarga shaxsiy munosabat bildirish malakasini shakllantirish;

d) rivojlantiruvchi: o‘quvchilarni o‘z-o‘zini rivojlantirishga o‘rgatish, mavzu yuzasidan olgan bilimlarini hayotiy vaziyatlarga qo‘llay bilishiga erishish.

Mavzuga oid shakllantiriladigan kompetensiyalar:

a) tayanch kompetensiya(lar): TK1, TK2;

b) fanga oid kompetensiya(lar): FK1.

Dars turi: yangi tushuncha, bilimlarni shakllantiruvchi.

Dars uslubi: an’anaviy.

Dars jihozlari: darslik, tarixshunoslik atamalari lug‘ati, mavzuga oid ilmiy adabiyotlar, slaydlar, bukletlar, tarqatma materiallar, ko‘rgazmali qurollar (audio, video, fotolavhalar, jadvallar) jamlanmasi.

DARS REJASI
№	Darsning tarkibiy qismi (bosqichlari)	Ajratiladigan vaqt (reglament)
1	Tashkiliy qism	5 daqiqa
2	Ma’naviyat daqiqasi
3	O‘tilgan mavzuni takrorlash	5 daqiqa
4	Yangi mavzuni tushuntirish	25 daqiqa
5	Mustahkamlash	5 daqiqa
6	O‘quvchilarni baholash	5 daqiqa
7	Uyga vazifa berish

DARSNING BORISHI:

Tashkiliy qism: O‘quvchilar bilan salomlashib, sinf xonasining darsga tayyorlik darajasini tekshirish, davomatni aniqlash.

Ma’naviyat daqiqasi: O‘quvchilar bilan kunning muhim iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy-ma’rifiy, axloqiy-tarbiyaviy yangiliklari xususida qisqacha suhbat tashkil etish, ularga nisbatan o‘quvchilarning mustaqil yondashuvini tinglash, bahs-munozara uyushtirish.

Yangi mavzu bayoni: O‘quvchilarga yangi mavzu yuzasidan quyidagi tushunchalar beriladi.

XIX asrning 70-yillaridan boshlab, Fransiyaning xalqaro maydondagi ahvoli zaiflashdi.Prussiya bilan bo'lgan urushdagi qaqshatqich mag'lubiyatdan so'ng Fransiyaning kontinental Yevropadagi yetakchi davlat mavqeyi yo'qqa chiqdi. Endi Fransiya Germaniya hujumidan xavfsirab yashaydigan davlatga aylandi.Ayniqsa, 1879- yilda Germaniya va Avstriya-Vengriya o'rtasida tuzilgan ittifoqchilik shartnomasi Fransiyaning xalqaro mavqeyini yanada yomonlashtirib yubordi. Shunday bo'lsa-da, Fransiya boshqa buyuk davlatlar o'rtasidagi ziddiyatlardan ustalik bilan foydalanib, o'z mustamlakachilik imperiyasini tobora kengaytirish imkoniga ega bo'ldi XIX asrning 70-yillari oxiridan boshlab mustamlakachilik siyosatining tig'i avval bosib olingan mustamlaka hududlarini o'zlashtirish va yangi mustamlakalar bosib olishga qaratildi.1881-yilda Sliimoliy Afrikada joylashgan Tunisning bosib olinishi yangi mustamlakalar bosib olish yo'lidagi dastlabki qadam bo'ldi.

Fransiyaning Afrikadagi bosqinchilik siyosati Tunis bilangina cheklanib qolgani yo'q. Aksincha, 1891—1896-yillar davomida Gvineya, Senegal, Madagaskar va Mavritaniyani ham bosib oldi. 1912-yilda esa Marokash ustidan o'z protektoratini o'rnatdi.Fransiya Osiyoda ham o'z mustamlakalarini kopaytirib bordi.Chunonclii, 1883-yilda Vyetnamga hujum qildi. Oradan o'n yil o'tgach, Laos ustidan protektorat o'rnatdi. Shu tariqa, 20 mln.aholi yashaydigan mustamlakachilik imperiyasi tuzildi. Bu mustamlakachilik imperiyasi tufayli, Fransiya katta daromad manbalariga ega bo'ldi.Germaniya Buyuk Britaniyaning Yevropadagi birinchi davlat mavqeyiga eng ko'p darajada xavf solayotgan davlatga aylanib borayotganligi Buyuk Britaniya hukmron doiralarini tashvishlantirmay qolmasdi.Germaniya bu davrda xalqaro siyosiy maydonda „quyoshning hamma davlatlar yelkasiga birdek nur sochishi lozimligi"ni da'vo qilayotgan ham edi. Bu ulkan uch mustamlakachi davlat — Buyuk Britaniya, Fransiya va podsho Rossiyasi mustamla¬kalarini qayta bo'lishga da'vogarlik, degani edi. Bu da'vo Fransiyani ham tashvishga solib qo'ydi.

1904-yilgi ikki davlat o'rtasidagi bitim aslida Buyuk Britaniya va Fransiya o'rtasida harbiy-siyosiy ittifoq to'g'risida shartnoma tuzilganligini ham anglatar edi. XIX asr oxiri — XX asr boshlarida Rossiya va Avstriya-Vengriya munosabatlari tobora yomonlashib bordi. Bunga ikki davlat manfaatlarining Bolqon yarimorolida keskin to'qnash kelganligi sabab bo'ldi.1879-yilda Germaniya va Avstriya-Vengriya harbiy-siyosiy ittifoqining tuzilishi hamda bu ittifoqqa Italiyaning qo'shilishi vaziyatni yanada murakkablashtirdi. Shunday bir sharoitda Fran¬siya va Rossiyaning yaqinlashuvi tabiiy bir hol edi. Germaniyaning yanada kuchayib ketishini istamagan Rossiya Germaniyaning Fransiyaga qarshi yangi urush ochish rejalariga to'sqinlik qilib keldi.1882-yilda „Uchlar ittifoqi"ning tashkil etilganligi Fransiya bilan Rossiyani yaqinlashishga majbur etdi.Nihoyat, 1891-yilda bu ikki davlat o'rtasida ittifoq bitimi tu-zildi. Bitimga ko'ra, bu ikki davlatdan biriga tashqi hujum sodir etilganda, har ikki tomon bir vaqtning o'zida harbiy safarbarlik e'lon qilishi ko'zda tutildi.

Mustahkamlash: Darsning ushbu qismida o‘quvchilar dars yakunida quyida berilgan topshiriqlar va savollarga javob beradilar:

1.Fransiya-O`zbekiston munosabatlari haqida gapirib bering.

O‘quvchilarni baholash: O‘quvchilar darsdagi ishtirokiga ko‘ra belgilangan baholash mezonlari asosida baholanadilar. Baholar o‘quvchilarning kundalik daftarlarida va sinf jurnalida aks ettiriladi. Darsda faol ishtirok etmagan o‘quvchilar bilan ishlanadi.

Uyga vazifa: o‘quvchilarga uyga vazifa sifatida mazkur mavzuni o‘qib-o‘rganish, qo‘shimcha materiallar izlab topish va tushunchalarini boyitish topshiriq qilib beriladi.

O‘TIBDO‘: _______

Sana: “__” _________201__-yil. Sinflar: 9-“_____”. O‘qituvchi: __________

MAVZU: XIX asr oxiri - XX asr boshlarida Germaniya. Imperiyaning tashkil topishi

DARSNING MAQSADI:

a) ta’limiy: o’quvchilarga XIX asr oxiri - XX asr boshlarida Germaniya. Imperiyaning tashkil topishi haqida ma’lumot berish;

b) tarbiyaviy: o‘quvchilarda dunyoda ro‘y berayotgan o‘zgarishlarga shaxsiy munosabat bildirish malakasini shakllantirish;

d) rivojlantiruvchi: o‘quvchilarni o‘z-o‘zini rivojlantirishga o‘rgatish, mavzu yuzasidan olgan bilimlarini hayotiy vaziyatlarga qo‘llay bilishiga erishish.

Mavzuga oid shakllantiriladigan kompetensiyalar:

a) tayanch kompetensiya(lar): TK1, TK2;

b) fanga oid kompetensiya(lar): FK1.

Dars turi: yangi tushuncha, bilimlarni shakllantiruvchi.

Dars uslubi: an’anaviy.

Dars jihozlari: darslik, tarixshunoslik atamalari lug‘ati, mavzuga oid ilmiy adabiyotlar, slaydlar, bukletlar, tarqatma materiallar, ko‘rgazmali qurollar (audio, video, fotolavhalar, jadvallar) jamlanmasi.

DARS REJASI
№	Darsning tarkibiy qismi (bosqichlari)	Ajratiladigan vaqt (reglament)
1	Tashkiliy qism	5 daqiqa
2	Ma’naviyat daqiqasi
3	O‘tilgan mavzuni takrorlash	5 daqiqa
4	Yangi mavzuni tushuntirish	25 daqiqa
5	Mustahkamlash	5 daqiqa
6	O‘quvchilarni baholash	5 daqiqa
7	Uyga vazifa berish

DARSNING BORISHI:

Tashkiliy qism: O‘quvchilar bilan salomlashib, sinf xonasining darsga tayyorlik darajasini tekshirish, davomatni aniqlash.

Ma’naviyat daqiqasi: O‘quvchilar bilan kunning muhim iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy-ma’rifiy, axloqiy-tarbiyaviy yangiliklari xususida qisqacha suhbat tashkil etish, ularga nisbatan o‘quvchilarning mustaqil yondashuvini tinglash, bahs-munozara uyushtirish.

Yangi mavzu bayoni: O‘quvchilarga yangi mavzu yuzasidan quyidagi tushunchalar beriladi.

Yuqorida aytilganidek, Fransiya-Prussiya uruslii davom etayotgan bir paytda, ya'ni tinshning tugallamshi 1871 yilning 18-yanvarida barcha german davlatlarining monarxlari Versalda to'planib, Prussiya qiroli Vilgelm I ni Germaniya imperatori deb e'lon qildilar. Bu Germaniyaning ikkinchi marta imperiya deb e'lon qilinishi edi. Shunday qilib, butun Germaniya hududining 2/3 qismida joylashgan, aholisining esa 60% yashayotgan Prussiya monarxiyasi yetakchiligida Germaniyaning birlashuvi tugallandi. Yagona va yaxlit Germaniya imperiyasi barpo qilindi.1871-yil aprelida imperiya reyxstagi umum-german konstitutsiyasini qabul qildi. Germon- konstitutsiyasi qobul qilindi Germaniya imperiyasi ittifoqchilar davlati bo’lib qoldi.Elzas-Lotaringiya imperiya tarkibiga hokim (shtatgalter) to¬monidan idora qilinadigan „maxsus imperiya viloyati" bo'lib kirdi.Hokimni imperatorning o'zi tayinlardi.Imperiyaga kirgan ayrim davlatlar o'z konstitutsiyalari, vakillik muassasalarini (landtaglarini) saqlab qoldi.

Konstitutsiyaga muvofiq, imperiyaning oliy vakolatli muassasalari Ittifoq Kengashi (Bundesrat) bilan Reyxstag edi.Konstitutsiyada birlashgan Germaniyada Prussiya gegemonligi mustahkamlab qo'yildi.Imperator urush e'lon qilar, sulh tuzar, xalqaro munosabatlarda imperiya nomidan ish ko'rardi. Ayni paytda, u imperiya qurolli kuchilarining bosh qo'mondoni ham edi. Imperator o'z ixtiyori bilan Reyxstag va I Ittifoq Kengashi sessiyalarini chaqirish,ochish, tarqatib yuborish yoki muddatini cho'zish, imperiya kanslerini tayinlash va vazifasidan ozod etish huquqlariga ega edi.1871-yil konstitutsiyasiga binoan, imperator bir vaqtning o'zida Prussiya qiroli ham hisoblanardi.Germaniyaning birinchi imperiya Otto fon Bismark kansleri lavozimiga Otto fon Bismark tayinlandi. U davlat boshqaruvida katta tajribaga ega bo'lib, deyarli 20 yil davomida (1871—1890) mamlakat hukumatini boshqardi. Bismark Germaniya tarixida „Temir kansler" laqabi bilan nom qoldirdi.Reyxstag, konstitutsiyada ko'rsatilganidek, umumiy saylov huquqi asosida besh yil muddatga saylanardi. Temiryo'llar uzunligi 1890-yildagi 43 ming km dan 1914- yilga kelib 68 ming kilometrga yetdi. Temir va po'lat ishlab chiqarishda esa AQSHdan so'ng ikkinchi o'ringa chiqdi. Cho'yan ishlab chiqarish 1892—1912-yillar orasida 4,9 mln. tonnadan 17,6 mln. tonnaga o'sdi.Sanoat rivojlanishi bilan ishlab chiqarish tobora yirikroq kor- xonalarda to'plana bordi. Bu davrda liar birida 1000 dan ortiq ishchi ishlaydigan korxonalar soni 600 taga yaqinlashgan edi.Ayni paytda, sanoatda ishlab chiqarishining markazlashuvi kuchaydi. Masalan, ko'mir qazib chiqarish, cho'yan va po'lat eritish asosan 4 ta monopoliya qo'liga o'tdi 1914-yilga kelib, Germaniyada sanoat ishlab chiqarishi 1871- yilga nisbatan 7 marta ko'paydi. Sanoat korxonalarida 1907-yilda qa- riyb 10,4 mln. nafar ishchi ishlar edi.Sanoat ishlab chiqarish hajmi jihatdan Germaniya dunyoda AQSH dan keyin ikkinchi o'rinni egalladi. Mehnat unumdorligi 40 yilda deyarli ikki baravar oshdi.Qishloq xo'jaligi ham tez sur'atlar bilan taraqqiy eta boshladi

Mustahkamlash: Darsning ushbu qismida o‘quvchilar dars yakunida quyida berilgan topshiriqlar va savollarga javob beradilar:

O‘quvchilarni baholash: O‘quvchilar darsdagi ishtirokiga ko‘ra belgilangan baholash mezonlari asosida baholanadilar. Baholar o‘quvchilarning kundalik daftarlarida va sinf jurnalida aks ettiriladi. Darsda faol ishtirok etmagan o‘quvchilar bilan ishlanadi.

Uyga vazifa: o‘quvchilarga uyga vazifa sifatida mazkur mavzuni o‘qib-o‘rganish, qo‘shimcha materiallar izlab topish va tushunchalarini boyitish topshiriq qilib beriladi.

O‘TIBDO‘: _______

Sana: “__” _________201__-yil. Sinflar: 9-“_____”. O‘qituvchi: __________

MAVZU: Imperiyaning ichki siyosati

DARSNING MAQSADI:

a) ta’limiy: o’quvchilarga Imperiyaning ichki siyosati haqida ma’lumot berish;

b) tarbiyaviy: o‘quvchilarda dunyoda ro‘y berayotgan o‘zgarishlarga shaxsiy munosabat bildirish malakasini shakllantirish;

d) rivojlantiruvchi: o‘quvchilarni o‘z-o‘zini rivojlantirishga o‘rgatish, mavzu yuzasidan olgan bilimlarini hayotiy vaziyatlarga qo‘llay bilishiga erishish.

Mavzuga oid shakllantiriladigan kompetensiyalar:

a) tayanch kompetensiya(lar): TK1, TK2;

b) fanga oid kompetensiya(lar): FK1.

Dars turi: yangi tushuncha, bilimlarni shakllantiruvchi.

Dars uslubi: an’anaviy.

Dars jihozlari: darslik, tarixshunoslik atamalari lug‘ati, mavzuga oid ilmiy adabiyotlar, slaydlar, bukletlar, tarqatma materiallar, ko‘rgazmali qurollar (audio, video, fotolavhalar, jadvallar) jamlanmasi.

DARS REJASI
№	Darsning tarkibiy qismi (bosqichlari)	Ajratiladigan vaqt (reglament)
1	Tashkiliy qism	5 daqiqa
2	Ma’naviyat daqiqasi
3	O‘tilgan mavzuni takrorlash	5 daqiqa
4	Yangi mavzuni tushuntirish	25 daqiqa
5	Mustahkamlash	5 daqiqa
6	O‘quvchilarni baholash	5 daqiqa
7	Uyga vazifa berish