Mavzu. Xalqaro va transmilliy kompaniyalar, ularni boshqarish

3.1-jadval 
1987-2018 yillarda 1 mlrd AQSh dollaridan ortiq baholangan _ xalqaro M&As
 
Yil 
Bitimlar soni 
Foizlardagi ulushi 
Qiymati 
(mln 
doll) 
Foizlardagi ulushi 

---

10
 Sh. Mirziyoyev”. //Халк сузи, 2021 йил, 25 январь. 
51 
1987 
19 
1,6 
39 
40,1 
1990 
48 
1,4 
84 
41,7 
1995 
44 
0,8 
97 
41,9 
2000 
207 
2,1 
999 
74,0 
2014 
182 
2,1 
569 
61,3 
2015 
215 
2,4 
711 
63,6 
2016 
319 
3,0 
1197 
70,4 
2017 
251 
2,6 
823 
68,3 
2018 
40 
1,2 
171 
67,2 
Manba: World Investment Report 2017: Transnational Corporations.and the 
Infrastructure Challenge.TNCs in infrastructure industries //New York and Geneva: 
United Nations, 2017. 
1 
Financial Times 25.1.2016. 
 
Amalda korxonalarni sotish-sotib olishga ixtisoslashgan global bozor shakllandi va faol 
rivojlanmoqda (bunda korxonalarni sotib olish istagini bildirganlar uni sotuvchilarga qaraganda 
ko’proq). Hozirgi faollik asosan global bozor tendentsiyalariga, arzon zaem vositalariga, 
xomashyo tovarlariga yuqori talabga va BRIK (Braziliya, Rossiya, Hindiston, Xitoy) 
mamlakatlarida yirik korporatsiyalarning paydo bo’lishiga asoslanadi. Uning yana bir xususiyati 
bo’lib, to’g’ri inestitsiyalar fondlarining jadal faoliyati hisoblanadi. 
Hozirgi vaqtda TMKlarning jahon iqtisodiyotiga ta’siri juda yuqori hisoblahadi. XXI asrning 
boshiga kelib 700 mingdan ortiq o’z xorijiy filiallarini boshqarayotgan 80 mingdan 
ko’p kompaniyalar ro’yxatdan o’tgan. TMKning qo’l ostida xususiy ishlab chiqarish 
fondlarining taxminan 30 %, xalqaro savdoning 50 % ga yaqini mujassamlangan. Transmilliy 
korporatsiyalar tomonidan jahon bozorlaridagi deyarli butun xomashyo savdosi, shu jumladan 
bug’doy, kofe, jo’xori, o’rmon materiallari, tamaki, temir rudasi jahon savdosining 90 %, mis va 
boksitning 85 %, choy va qalayning 80 %, banan, tabiiy kauchuk va xom neftning 75 % nazorat 
qilinadi. Ular hissasiga ilm- fan va texnika sohalarida patentlangan va tadbiq etilgan barcha 
yangiliklarning 80 foizi to’g’ri keladi. TMKning umumiy valuta zahirasi jahonning barcha 
markaziy banklarining birgalikdagi zahirasidan bir necha barobar ko’p. Xususiy sektorda 
bo’lgan pul miqdorining 1-2 %ga siljishi 
istalgan ikkita milliy valutalarining o’zaro paritetini o’zgartirishga qodir. 
Xalqaro kompaniyalar butun dunyoni yagona bozor deb qarashadi, ko’pchilik mamlakatlarda 
tadbirkorlik faoliyatini amalga oshiradi, xorijiy sarmoyalar lokomotivi bo’lib qatnashadi va 
milliy chegaralardan qat’iy nazar strategik qarorlar qabul qiladi. 
Yirik TMKlar ko’pincha o’z faoliyatini ilmiy-texnik taraqqiyotini belgilovchi tez 
rivojlanayotgan sanoat tarmoqlariga qaratadi. Ular 90- yillarning oxirida kompaniyaning 100 ta 
yirik TMKlar ro’yxatiga kirgan kompaniyalar xorijiy aktivlarining 15 %dan yuqorirog’i to’g’ri 
keladigan elektronika sanoatiga juda faol qiziqmoqdalar. Bu ro’yxatlarda kimyo, qazib olish va 
avtomobil sanoati korporatsiyalari yuqori o’rinlarni egallaydi. Mislsiz hajmdagi xalqaro iqtisodiy 
bitimlarni amalga oshira turib, TMKlar, ularda savdogarlar (tijoratchilar), to’g’ri va portfel 
sarmoyadorlar, samarali texnologiyalarni tarqatuvchilar, xalqaro mehnat migratsiyasining 

---