Mavzu: xalqaro huquqda aholi tushunchasi, fuqaroli va fuqarolikka EGA bo’lish

Fuqarolik va fuqarolikka ega bo„lish

Fuqarolik bu – jismoniy shaxs va davlatning bir biriga nisbatan mavjud bo‗lgan huquq va majburiyatlariga asoslangan uzluksiz huquqiy bog‗liqligi.

Mazkur bog‗liqlik fuqaroning yashash joyidan qat‘i nazar, tug‗ilishi

bilan boshlanadi va butun umri davomida yoki fuqarolikdan chiqishiga
qadar uzluksiz davom etadi. Har bir davlat o‗z qonunchiligida (o‗z Konstitutsiya va boshqa normativ-huquqiy aktlarida) ushbu huquq va majburiyatlarni alohida belgilagan. Masalan, 1992-yilgi O‗zbekiston Respublikasining O‗zbekiston Respublikasi fuqaroligi to‗g‗risida‖gi Qonun va boshqalar. O‗zbekiston Respublikasining fuqarolik to‗g‗risidagi qonunlari O‗zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi asosida qabul etilgan ushbu Qonundan va O‗zbekiston Respublikasining shu Qonunga muvofiq chiqariladigan boshqa qonun hujjatlaridan iboratdir. Mazkur Qonunning 1-moddasiga ko‗ra O‗zbekiston Respublikasining Fuqaroligi shaxs bilan davlatning doimiy siyosiy-huquqiy aloqasini belgilaydi, bu aloqa ularning o‗zaro huquqlari va burchlarida ifodalanadi. O‗z hududidan tashqarida, ya‘ni biron-bir boshqa davlat hududida istiqomat qilayotgan davlat fuqarosi o‗z davlati bilan yuridik bog‗liqlikni uzluksiz saqlab qoladi, ya‘ni o‗z davlatida ega bo‗lgan barcha huquq va maajburiyatlarini, davlat oldidagi o‗z fuqarolik burchlarini bajarib keladi. Davlat esa o‗z navbatida, o‗z fuqarosini qayerda bo‗lishidan qat‘i nazar davlat himoyasi bilan ta‘minlaydi va fuqarolik huquqlarining buzilmasiligini kafolatlaydi. Shunday qilib, O‗zbekiston Respublikasi ham o‗z hududi va uning tashqarisida fuqarolarining huquqlari, erkinliklari va manfaatlarini himoya qiladi.
Fuqarolikka ega bo‗lish usullari ikkita asosiy guruhga bo‗linadi.
Birinchi guruhda fuqarolikka ega bo‗lish sabablari quydigicha:
– to‗g‗ilganligi uchun;
– naturalizatsiya, ya‘ni fuqarolikka qabul qilinganligi uchun.
Ikkinchi guruh esa in‘om etish yoki istisno tariqasida:
– trasfert (katta aholi guruhlariga avtomatik ravishda fuqarolikni
taqdim etish);
– optatsiya (fuqarolikni tanlashda);
– reintegratsiya (fuqarolikni tiklashda);
– fuqarolikni in‘om etishda.
Inson tug‗ilganida davlat tomonidan fuqarolik avtomatik ravishda
taqdim etiladi, ya‘ni mazkur tug‗ilgan jismoniy shaxsning xohish-istagidan qat‘i nazar. Bu fuqarolikka ega bo‗lish turi filiatsiya deb ataladi, jismoniy shaxsning kelib chiqishiga qarab davlat tomonidan beriladi. Filiatsiya holatida ikki xil prinsip qo‗llanishi mumkin. Birinchisi, milliy, ya‘ni qon huquqi (jus sanguinis), ikkinchisi esa tuproq huquqi, ya‘ni hududiy (jussoli) deb ataladi.