Fuqarolik haqida tushuncha. Fuqarolikning darajalari

1-Mavzu

1. 
   Fuqarolik haqida tushuncha.
   
2. 
   Fuqarolikning darajalari
   
3. 
   Huquqiy idealizm ta’rifi
   
4. 
   Huquqiy nigilizm ta’rifi.
   

1. 
   Fuqarolik — shaxsning muayyan davlat bilan doimiy siyosiyhuqukiy aloqasi; bu aloqa shaxs va davlatning oʻzaro huquq va majburiyatlarida ifodalanadi. Shaxs F.ka ega boʻlgach, davlat uning hamma huquq va erkinliklarini eʼtirof etadi, ularning amalga oshishini taʼminlash choralarini koʻradi. Fuqarolarning manfaatlarini davlat, fuqarolar boshqa mamlakatlar hududida turgan vaqtda ham himoya qiladi, ularga homiylik koʻrsatadi. Oʻz navbatida, fuqarolar davlat qonunlari va qoidalarga soʻzsiz rioya kiladilar, oʻzlari uchun belgilangan majburiyatlarni bajaradilar. Bu huquq va majburiyatlar yigʻindisi fuqaroning siyosiyhuquqiy maqomini tashkil etadi, fuqarolar ana shu maqom bilan chet el fuqarolari va fuqaroligi boʻlmagan shaxslardsh ajralib turadilar. F. asosan 2 yoʻl bilan qabul qilinadi; tugʻilganlik dalili asosida ("filiatsiya") va naturalizatsiya yoʻli bn. Tugʻilish asosida F.ka qabul qilishda 2 xil qoida: "qon huquqi" va "tuproq huquqi" qoidasi qoʻllaniladi. "Qon huquqi" deb nomlangan qoida shu davlatning fuqarolaridan tugʻilgan shaxsni fuqaro deb tan oladi (ayrim davlatlarda otaonasining biri tegishli F.ka egaligi yetarli). Kaysi davlat hududida bu shaxsning tugʻilganligi ahamiyatga ega emas. "Tuproq huquqi" qoidasi, fuqaroligidan qatʼi nazar, agarda shaxs mazkur davlat hududida tugʻilgan boʻlsa, unda oʻsha shaxs fuqaro deb tan olinadi. Naturalizatsiya yoʻli bilan F.ni qabul kilish mamlakatda yashab kelayotgan shaxsning F.ni olish toʻgʻrisidagi iltimosi bilan bogʻliqdir.
   

Oʻzbekistonda F.ning huquqiy holati OʻzR Konstitutsiyasining 6bobida hamda "Oʻzbekiston Respublikasining fuqaroligi toʻgʻrisida"gi qonun (1992 yil 2 iyul)da koʻrsatib oʻtilgan. Oʻzbekiston Respublikasining butun hududida yagona F. oʻrnatilgan. Oʻzbekiston Respublikasining fuqaroligi, unga qanday asoslarda ega boʻlganlikdan qatʼi nazar, hamma uchun tengdir. Qoraqalpogʻiston Respublikasining fuqarosi ayni vaqtda Oʻzbekiston Respublikasining fuqarosi hisoblanadi. F.ka ega boʻlish va uni yoʻqotish asoslari hamda tartibi qonun bilan belgilanadi.

2. 
   Fuqaroviylik va fuqaroviy ongni o‘rganishdan asosiy maqsad fuqarolik jamiyatini barpo etishda fuqaroviy faollikni o‘rganishdan iborat. Zero fuqarolik jamiyati nafaqat fuqaroviylik xususiyatlariga ega ongli fuqarolar vositasida, balki faol bo‘lgan fuqarolar bilan barpo etiladi. Ana shu faollikni keltirib chiqaruvchi omillarni o‘rganish muhim ahamiyatga egadir. Zero ular fuqarolik jamiyatini barpo etishning umumiy va xususiy qonuniyatlarini anglash imkonini beradi.
   

Fuqaroviy faollikni ijtimoiy-siyosiy va mehnat faoliyatiga ijodiy yondashuv sifatida baholash mumkin. Aynan insonning fuqaroviy faolligi shaxsning to‘laqonli rivojlanishiga, undagi imkoniyatlarning to‘liq namoyon bo‘lishiga xizmat qiladi. Fuqarolik pozitsiyasi hamda fuqaroviy faollikka ega bo‘lish jamiyatda ro‘y berayotgan barcha voqea-hodisalarni, ularning oqibatlari va mavjud muammolarning echimini chuqur anglashni taqozo etadi.

Ijtimoiy faollik tushunchasi fuqarolik jamiyati tushunchasi bilan chambarchas bog‘liqdir.

Bu erda jamiyatning davlat faoliyatidan xoli holda jamoaviy tashabbuslar bilan rivojlanishi nazarda tutilmoqda. Bu partiyalarga a’zolikni nazarda tutuvchi siyosiy faollik, nodavlat notijorat tashkilotlar faoliyatida ishtirok etish, turli ijtimoiy tashabbuslar va ijtimoiy harakatlarni anglatadi. SHu ma’noda jamiyat uchun foydali bo‘lgan turli dasturlar va jamoat birlashmalarida ishtirok etish ham fuqaroviy faollikka kiradi.

Aslini olganda jamiyat a’zolarining asosiy ko‘pchiligi jamiyatda mavjud qoidalar asosida faoliyat yuritgan holda ijtimoiy faollik ko‘rsatishmaydi. Bunday passivlikning jamoat tartibini saqlash nuqtai nazaridan qaysidir darajada ijobiy jihatlari ham mavjud bo‘lsa-da, fuqarolik jamiyatini qurishda fuqaroviy faollik juda muhim ahamiyatga ega ekanligini esda tutish lozim. Zero passiv fuqarolar hech qachon o‘z huquqlari uchun kurashishmaydi. Fuqaroviy faollik o‘z kuchiga ishonish, mavjud vaziyatni o‘zgartirishga qodirlik hissining yaqqol namoyon bo‘lishi bilan vujudga keladi. Ko‘pgina hollarda fuqaroviy faollikning boshlang‘ich nuqtasi sotsiologlarni qiziqtirgan masaladir. Zero aksariyat jamiyatlarda ijtimoiy o‘zgarishlar davlat etakchiligida amalga oshiriladi va jamiyat a’zolari keyinchalik bu o‘zgarishlarga moslashishadi.

Ko‘pincha fuqaroviy faollik yoshlarda kuzatiladi. Albatta fuqaroviy faollikka ta’sir ko‘rsatuvchi omil faqat yosh bilan chegaralanmaydi. Bilim darajasi, dunyoqarash, tarbiya va hatto yashash manzili ham bunga ta’sir ko‘rsatadi.

Ko‘pincha yoshlar fuqaroviy faollik ko‘rsatishni istashsa-da, siyosiy sohada bunday faoliyat ko‘rsata olmaydilar. Boshqacha aytganda, yoshlar davlat siyosati murakkab bo‘lganligi tufayli o‘z istaklarini siyosatchilar oldida to‘g‘ri shakllantirishga qodir bo‘lmaydilar. Boshqa tarafdan siyosiy soha yoshlardan ancha uzoq bo‘lganligi tufayli yoshlar o‘z manfaatlarini davlat siyosati bilan muvofiqlashtirishda murakkabliklarga duch kelishlari mumkin. SHu tufayli ularning ba’zilari siyosiy partiyalarga a’zo bo‘lishadi, aksariyati esa umuman siyosatga qiziqmay qo‘yadilar.

Biror-bir sohadagi muammolarni bartaraf etish imkoniyati nodavlat notijorat tashkilotlarida mavjud bo‘lganligi tufayli yoshlarning aksariyati shunday tashkilotlarga a’zo bo‘lib kirishadi. Davlatning siyosiy tuzilmalarida professional faoliyatga kirish fuqaro/yoshlardan ma’lum ish tajribasi, bilim va ko‘nikma talab qilsa, jamoat birlashmalariga a’zo bo‘lib kirish uchun ish tajriba talab etilmaydi, balki faqat qiziqishning o‘zi etarli bo‘ladi.

O‘tish davrini boshidan kechirayotgan mamlakatlarda fuqarolar ijtimoiy jarayonlarni boshqarish, mavjud vaziyatni o‘zgartirish, ijtimoiy muammolarni bartaraf etish bo‘yicha o‘z tashabbuslarini ilgari surish zarurligini anglab etadilar. Bu esa turli ko‘ngillilar jamiyatlarining tuzilishiga sabab bo‘ladi. Insonda boshqalarga yordam berish, ayniqsa muammoli vaziyatga tushgan vatandoshlariga, qo‘shnilariga ko‘maklashish hissi mavjud. Aynan boshqalarga yordam qo‘lini cho‘zgan kishi nafaqat muammoni bartaraf etishga hissa qo‘shadi, balki u o‘zligini ham yanada chuqurroq anglay boradi. SHuning uchun bo‘lsa kerak, ko‘ngillilik butun dunyoda keng tarqalgan hodisalardan biriga aylangan. Bu hodisa ijtimoiy ahamiyatga ega muammolarni hal etishga o‘z hissasini qo‘shishga bel bog‘lagan kishilarni umumbashariy miqyosda birlashtiradigan jarayonga aylangan. Ko‘ngillilik turli shakllarda amalga oshirilishi, jumladan turli kasalliklarga qarshi kurashish uchun xayriya faoliyatidan boshlab qashshoqlik yoki tabiiy ofatlarga qarshi kurashish shaklida bo‘lishi mumkin.

Insonni ixtiyoriy faoliyat, ya’ni ko‘ngilli ishga chorlovchi istakning negizida har bir kishiga xos bo‘lgan shaxsiy va ijtimoiy ehtiyojlar yotadi. Jumladan, boshqalarga naf keltirish, o‘zini namoyon qilish va muloqot istagi kishini faollikka etaklaydi. Kishida ijtimoiy jihatdan e’tirofga bo‘lgan ehtiyoj ham mavjud. Professional va hayotiy tajribani qo‘llash istagi ham kishini shunday faoliyatga chorlashi mumkin. O‘z imkoniyatlarini ishga solish, o‘z g‘oyalarini tatbiq etish istagi ham kishini harakatlantiruvchi kuchga aylanishi mumkin. Ijtimoiy jarayonlarga ta’sir ko‘rsatish va ishtirok etish ehtiyoji ham kishini faollikka etaklaydi.

Ko‘ngilli faoliyat inson uchun o‘z shaxsiy ehtiyojlari bilan jamiyat ehtiyojlarini uyg‘unlashgan holda hayotga tatbiq etish uchun o‘ziga xos imkoniyatdir. Bu ehtiyoj kishilarning o‘z axloqiy burchlarini anglash hamda insonning barkamolligidan dalolat beradi. Ko‘ngilli faoliyat yurita ekan inson axloqiy jihatdan takomillashib boradi, muloqot madaniyatini rivojlantiradi, o‘zaro hamkorlik va birodarlik hissiga, insonparvarlik tuyg‘usiga ega bo‘ladi. Ko‘ngillilik faoliyati faol va ijodiy xarakterga ega bo‘lib, inson o‘z salohiyatini namoyon etish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu faoliyat tevarak atrofda ro‘y berayotgan voqeahodisalarga nisbatan faol munosabatning shakllanishiga, siyosiy voqelikka ziyrak nazar bilan qarashga yordam beradi.

Aynan fuqaroviy faollikning o‘zi bir necha jihatlar bilan ajralib turadi;

• faol fuqaro guruhiga mansub kishilar asosan siyosiy va iqtisodiy tizim to‘g‘risida bilim olishga tayyor bo‘lgan kishilardan iborat;

  
  

• faol fuqarolarda o‘z haq-huquqlarini faol amalga oshirish uchun bilim va qobiliyat mavjud; - faol fuqarolarda ana shu bilimlarni joriy qilish uchun ko‘nikmalar mavjud bo‘ladi².

  
  

3. 
   Zamonaviy huquqiy adabiyotlarda, huquqiy Nihilism huquqiy idealizmi antitezi tarafdoridir. Bu, shuningdek, qaysidir ma'noda, huquqiy jaholat, qoloqlik va adolat Quyon ma'noda natijasidir salbiy xususiyatlari va oqibatlari, siyosiy va huquqiy madaniyati, hatto tanqisligi bir qator bor ta'kidlash lozim. Huquqiy idealizm yuridik tabiati, qayta baholash vositalariga juda ko'rkam aloqa hisoblanadi   imkoniyatlar va qonunlar faqat bitta mavjudligi jamiyatning barcha muammolarni hal qilishga qodir qonun va ishonch roli. Asosan, bu ayni Tanganing ikkinchi tomoni, va bu Nihilism hisoblanadi. Huquqiy idealizm, birinchi qarashda tushunchasi, aslida, oxir-oqibat u bilan ikkinchi birlashtirgan uchun mutlaq kontrastini taklif va umumiy muammoni tashkil etadi. aftidan Tanganing bu tomoni nihilizmin ba'zi formasini sabab ortiq qulog'i qoldiqlari kam ko'rinadigan va kam bo'lsa-da va, hodisa, uning yakuniy oqibatlari hech kam zararli hisoblanadi.
   

sabablari

• 
  o'n yil va asrlar davomida ekin Huquqiy ochlik,.
  
• 
  huquqiy bilmasdan ekstremal darajasi.
  
• 
  jamiyatda adolat rivojlanmagan va Quyon his.
  
• 
  Huquqiy johillik fuqarolari. 
  
• 
  tanqisligi siyosiy va huquqiy madaniyati.
  

Ko'pincha, huquqiy, idealizm bevosita oqibatidir bu muammolarni, barcha, milliy tarix uzoq muddatga davlat hokimiyati Qudratini bog'liq. Rossiya nuqtai nazardan, fuqarolik va organiga uzoq berish faqat bunday vaziyatni bor tabiiy huquqlari etarli idrok olib (bir soqol kiygan taqiqlash shaklida, shunday qilib, Evropa kiyimlari, feodal munosabatlarning uzoq muddatli saqlash, davlat hokimiyati umumiy qo'rquv o'n yillik kiyishga majbur, va) huquqiy tizimi bugungi kunda.

huquqiy Idealizm shakllari

• 
  Qonun huquqshunoslar tomon to'liq xayoliy munosabat. mavhum bo'lib, bu qonun tushuncha, butunlay hayotdan uzib.
  
• 
  o'zlarini tezda yaxshi o'zgartirish har bir narsaga qodirdir », dedi yaxshi qonunlar", fuqarolarning ko'r va qat'iy e'tiqod. 
  
• 
  tartibga soladi faqat vositasi sifatida huquqiy huquqlarini tom ma'nodagi tushuncha ijtimoiy munosabatlar. Olmaslik ob'ektiv voqelikni, to'g'ri emas, balki faqat ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish uchun qaysi.
  
• 
  tomon juda idealistik munosabat huquqiy normalar qonun tomonidan. zaif odamlar va ularning manfaatlarini muhim aslida yo'naltirilgan huquqiy hujjatlari ishlab chiqish va qabul paytida deputatlar, o'z-o'zidan bir qonun qabul qilinishi bilan ta'minlash shunday ega emas, mavjud muammolarni hal mumkin, deb ishonaman Masalan, huquqiy idealizm, salbiy oqibatlarga olib keladi huquqiy hujjatni normalarini amalga oshirish uchun mexanizmlar.
  
• 
  qonun rasmiy tomonida haddan ziyod (masalan, sud hollarda davomida).
  

4. 
    HUQUQIY NIGILIZM – bunda (lot. “nihil”-“hech narsa”) huquq sub‘ekt(lar)ining amaldagi huquq normalarini mensimasligi, ularga hurmatsizlik munosabatida bo‘lishi yoki inkor qilishi tushuniladi.
   

Huquqiy nigilizm, bu–manqurtlik degani. Uning mohiyati–huquqqa, qonunlarga,  me’yoriy tartiblarga salbiy, behurmat munosabatda bo’lishdir. Sabablari yuridik  jihatdan g’ofillikda, qoloqlikda aholining huquqiy tartibsizligida namoyon bo’ladi. 
«Huquqiy nigilizm-qonun talablarini ongli ravishda rad etish, ammo jinoiy  maqsadning yo’qligi... Qonun talablarini inkor etish yashirin, ochiq ko’rinishlarda  kechishi va har biri alohida holda turlicha sabablar bilan izohlanishi mumkin»