Мавзу: Қурилиш саноати корхоналарини иқтисодиёти ва ташкил этилиши

БОБ. КОРХОНАЛАРДА МАҲСУЛОТ СИФАТИ

1. 
   Маҳсулот сифати тушунчаси ва кўрсаткичи
   

Маҳсулот сифати корхона фаолиятининг муҳим кўрсаткичи ҳисобланади.
Сифат маҳсулотнинг уни талаб учун яроқлилиги ва мақсадли ишлаши каби хусусиятлари йиғиндисидир.
Сифат тушунчаси билан маҳсулотнинг техник даражаси ўзаро боғланган. Бу кўрсаткич сифат кўрсаткичини нисбий ҳарактерлайди, яъни асосий кўрсаткич билан техник ҳолатдаги кўрсаткич қийматларини таққослайди.
Маҳсулот сифати бир кўрсаткич билан чегараланмайди, у бир нечта кўрсаткичлар мажмуасини ифодалайди.
Белгиланган кўрсаткичлар маҳсулотдан фойдаланишнинг самарасини ва маҳсулотнинг ишлатилиш соҳаси билан ифодаланади.
Иқтисодий кўрсаткичлари
Экологик кўрсаткич – бу маҳсулотнинг ишлатилиш жараёнида атроф муҳитни ифлослантириш даражаси.
Хавфсизлик кўрсаткичи бу маҳсулотнинг сотиб олувчи ходимларга таъсири, яъни монтаж, таъмирлаш, сақлаш, ташиш, ишлатиш жараёнларидаги хавфсизлиги билан ифодаланади.
Юқорида келтирилган кўрсаткичлар мажмуаси маҳсулотнинг сифатини шакллантиради.
Маҳсулот сифати замонавий ишлаб чиқариш шароитида корхонанинг самарадорлиги, рентабеллигини ташкил қилувчи асосий кўрсатки.


2. Ҳақ тўлашнинг тамойиллари
Ишчиларга ҳақ тўлаш бу ишлаб чиқариш жараёнидаги меҳнат ресурсларининг баҳоси. У юқори даражада сарфланган меҳнатнинг миқдори ва сифати билан аниқланади.
Бозор иқтисодёти бозорга ишчи кучи ва меҳнат ресурсларни жалб этади. Бу ерда меҳнатга талаб ва таклиф меъёридан юқори бўлиши керак. Бу омилларнинг мажмуаси ҳақ тўлашни шакллантиради.
Бозор иқтисодиёти шароитида жамоа ва ҳар бир ишчи ижтимоий маҳсулотнинг керакли қисмини олиш, шунингдек, маҳсулотларни яратиш билан бирга ишлатиш имкониятига эга.
Ишга ҳақ тўлаш сарфланган ҳаражатлар, ишлаш вақтининг соат ва ишчининг тоифа даражаси эмас, балки меҳнатнинг натижаси, яъни бозорда маҳсулотнинг тан олиниши билан амалга ошрилади. Маҳсулотнинг бозорда ҳаридор бўлиши товар ишлаб чиқарувчиларнинг меҳнатнинг миқдори ва сифатнинг юқори даражада эканлигини кўрсатади ва уларнинг асосий даромад манбаи ҳисобланади.
Ишбилармон ўзининг фаолиятида ҳар бир ишлаб чиқариш омилларига ҳақ тўлаши зарур. Улар ҳақ тўлашни ташкил этишда қуйидагиларни билиш зарур.

• 
  корхона ишчиларига ҳақ тўлаш шакллари ва тизимларини аниқлаш;
  
• 
  бошқарув ходимлар, мутахассислар ва хизматчиларнинг лавозимига қараб ҳақ тўлаш тизимини яратиш;
  
• 
  бошқарувчи ходимлар ва ишчиларга қўшимча ҳақ тўлаш мезонларини аниқлаш.
  

Ишбилармонларда иш ҳақи тизимининг шакллари билан биргаликда мукофотлаш учун имкониятлар ҳам бўлиши лозим.
Ҳақ тўлашнинг кўпчилик корхоналарда энг кўп тарқалган 2 хил шакли мавжуд:

• 
  ишбай, ишлаб чиқарилган ҳар бир маҳсулот учун ёки бажарилган иш ҳажмига тўланадиган ҳақ;
  
• 
  вақтбай, иш бажарилган вақтга қараб тариф сеткада кўрсатилган иш ҳақи;