Foydalanadigan adabiyotlar.
1. “Uchinchi mingyillikning bolasi” dasturi.
2. Maktabgacha yoshdagi bolalar ta`lim-tarbiyasiga qo`yiladigan Davlat talablari
3. “Konstitutsiya saboqlari”
4. “Maktabgacha yoshdagi bolalarga ekologik tarbiya berish” F.Yusupova
Bolalarni iqtisodiy bilim, ko`nikma va malakalarni egallashga tayyorlash. Buning uchun
maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning fikrlash doirasini kengaytirish va chuqurlashtirishga imkon
beruvchi turli vaziyatlarni ishlab chiqish, bu vaziyatlarning yechish variantlarini amalga oshirishga
sharoit yaratish; iqtisodiy bilimlarni egallashga zamin bo`luvchi mantiqiy, matematik fikrlarini
rivojlantiruvchi o`yinlar kompleksini amalga oshirish zarur.
Ikkinchi bosqichni hayotga tadbiq etish yo`nalishlari
1. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning iqtisodiy savodxonlik darajasi mezonlarni ishlab
chiqish. Shunga ko`ra dastur bo`limlarni integrasiya qilish.
“Matematika – iqtisodiy – mehnat”, tarbiya – iqtisodiy, “Ma`naviyat – iqtisod”, “Xorijiy tillar –
iqtisod”, kabilar.
2. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar uchun “O`yinlar lobirinti” tizimini ishlab chiqish va amalda
sinash.
3. “Tabiatdagi ta`lim” kompleksi dasturini yaratish. Bu kompleks dasturida maktabgacha tarbiya
yoshidagi bolalarga bevosita tabiatda o`yin tarzida tabiiy boylik, ne`matlarining iqtisodiy ahamiyatini
ko`rsatuvchi ta`limiy, tabiat qo`ynidagi sog`lomlashtirish kabi tadbirlar aks etadi. Bunda xorijiy tillardan
rus va ingliz tillarini o`rganishga iqtisodiy tushuncha va so`zlarni ishlatishga alohida e`tibor beriladi.
Hozirgi kunda bozor iqtisodiyotiga o`tish davrida hammaga, jumladan maktabgacha tarbiya
yoshidagi bolalar ham iqtisodiy tarbiya bo`yicha boshlang`ich tushuncha berish muhimdir. Bu yoshdagi
bolalarga iqtisodiy tarbiya bo`yicha tushunchalar maxsus ravishda tashkil qilingan mashg`ulot, dars
shaklida emas, balki kundalik hayotda o`yin, mehnat faoliyatlari jarayonida bolalar ongiga singdiriladi.
Tarbiyachining mohirlik bilan bolaning yosh xususiyattini, o`zlashtira olish darajasini hisobga olgan
holda sharoit yaratishi muhim ro`l o`ynaydi.
Bolalar bog`chasining maktabga tayyorlov guruhida iqtisodiy tarbiya bo`yicha tushunchalarni hosil
qilishga yordam beradigan alohida burchak yoki imkoniyati bo`lsa alohida xona tashkil qilish lozim.
Xona yoki burchakda “Do`kon-do`kon”, “Maktab- maktab”, “Bozor-bozor”, o`yinlarini o`ynash uchun
tubandagi anjomlar bo`lishi kerak.
1. Do`konchining qalpoqcha va xalati
2. Oyinchoqlar rastasi
3. O`quv qurollari rastasi
4. Mevalar rastasi
5. Sabzavotlar rastasi
6. Kassa
7. Tarozi
8. Xaridorlar uchun sumkalar.
9. Qog`ozdan yasalgan pullar
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar turli xil voqeaband ijroli o`yinlar o`ynash orqali iqtisodiy
tarbiyaga oid quyidagi oddiy tushunchalarni o`zlashtirib oladilar.
Narx
sifatsiz narsa
Tovar
tejamkorlik
Pul
zarar
Arzon
foyda
Qimmat
barter
Sifatli narsa
valyuta
Bank
biznesmen
Reklama
Bundan mamlakatimizning iqtisodiy va ma`naviy hayoti har tomonlama sog`lom, quvvatli
salohiyatga ega bo`ladi. Ular davlatimizning asosiy Qonunini mukammal bilishi, uning me`yorlariga
rioya qilgan holda ish yuritishlari kerak.
Maktabgacha ta`lim muassasalarida Konstitutsiyani o`rganish “Konstitutsiya saboqlari” maxsus
kursi o`rgatiladi.
Har bir bola o`zining inson eng ulug` zot ekanligini, boshqa tirik mavjudotlardan nima bilan
ajralib turishini go`dakligidan qalbi bilan his qilishi kerak.
Maktabgacha ta`limda huquqiy ta`lim-tarbiya berish 3 bosqichda olib boriladi.
1. o`rta yosh (3-4 yosh)
2. katta yosh (4-5 yosh)
3. maktabga tayyorlov davri (6-7 yosh)
Dasturning maqsadi bolalarda, umumiy axloq me`yorlari talablariga javob beradigan, ularning
shaxs sifatida kamol topishiga asos oladigan bilim, ko`nikma va malakalarni shakllantirishdan iborat.
Dasturning vazifalari:
- bolalarda hayotdagi ijodiy va salbiy holatlarga nisbatan sezgirlikni tarkib toptirish;
- umumiy axloq ko`nikmalarini rivojlantirish, kattalar, tengdoshlari fikrli bilan hisoblashish, zarur
bo`lganda o`zining qarashlarini himoya qilishga o`rgatish;
- davlat, uning ramzlari, Konstitutsiya va qonunlar to`g`risidagi ilk tasavvurlarini tarkib toptirish;
- maktabgacha ta`lim yoshidagi bolalarga ilk huquqiy ta`lim-tarbiya berishda bolalarning yosh
xususiyatlarini hisobga olish zarur. Huquqiy qoidalarni bayon qilib berishda o`yin usullaridan
foydalanish tavsiya qilinadi. Bolalarga ilk huquqiy tushunchalarni berish orqali ularni qonun-qoidalarga
tioya qilishlariga erishiladi. Huquqiy ta`lim mujassam mashg`ulot tarzida o`rta (3-4 yosh), katta (4-5
yosh) va maktabga tayyorlov davr (6-7 yosh) larida tevarak-atrof, tabiat bilan tanishtirish, badiiy
adabiyot, odobnoma mashg`ulotlarini mujassamlantirib, har bir yo`nalishni bir-biriga moslab, uzviy
ravishda olib boriladi.
O`rta yosh davri (3-4 yosh)
- bolalarda tug`ilib o`sgan joyi, ona vatanga nisbatan mehr-muhabbatni tarbiyalash – 1
mashg`ulot.
- oila a`zolari ota-ona, aka-uka,opa-singillariga nisbatan bo`lgan hurmat hissini tarbiyalash – 1-
mashg`ulot
- mumkin, mumkin emas, yaxshi, yomon kabi tushunchalarni farqlay olishga hamda uning
ma`nosini tushunishga o`rgatish – 1-mashg`ulot
- bolalarni odob saqlash, intizomli bo`lish, asrab-avaylashga o`rgatish – 1-mashg`ulot
Jami: 5 ta mavzu
Katta yosh davri (4-5 yosh)
- bolalarning tug`ilib o`sgan Ona-Vatani, shahar, qishlog`I, mahallasi, xalqi, urf-odatlari, tarixiy
joylari haqida ilk tushunchalar berish – 2-mashg`ulot
- O`zbekiston Respublikasi ramzlari: bayroq, gerb, madhiya bilan tanishtirish hamda ularga
hurmat bilan qarashni tarbiyalash 2-mashg`ulot
- bolalarda harbiy qo`shinlarga nisbatan qiziqish uyg`otish orqali botirlik, jasurlik, vatanparvarlik
tuyg`usini sindirib borish – 1 mashg`ulot
- bolalarga tartib-intizom qoidalarini o`rgatishda davom etib, yaxshi, yomon, mumkin emas degan
tushunchalarini rivoyatlar orqali tushuntirib borish – 1mashg`ulot
O`zbekiston Respublikasining davlat tili – o`zbek tili ekanligini turli shakllarda (tez aytish,
maqollar o`rgatish, sh`er yodlash orqali hamda ertaklar aytib berish orqali) bolalarga tushuntirishda
davom etish – 1 mashg`ulot
Maktabga tayyorlov davri (6-7 yosh)
Mustaqil O`zbekiston haqidagi tushunchalarini kengaytirish, erkinlik, ozodlik, o`z davlat tiliga
ega bo`lish, milliy bayramlarni qayta tiklanganligi to`g`risida tushunchalar berib borish – 2 mashg`ulot
O`zbekiston Respublikamizning ramzlari: bayroq, gerb, madhiya haqidagi olgan bilimlarini
yanada mustahkamlash, milliy valyutamiz haqida bilim berish – 1 mashg`ulot
Konstitutsiyamizning
bolalarga
o`rgatiladigan
moddalari
(1,4,5,6,29,36,37,40,41,49,50,52,55,64,54,68,70,89,122,126) ni bolalar ongiga yetkazib borish – 3
mashg`ulot
Bolalar qalbida o`zbek millati, uning tili, urf-odatlariga mehr-muhabbat va hurmat hislarini tarkib
toptirish, milliy faxrlanish hissini tarbiyalash. Shaxs sifatida bolani o`zini anglashga o`rgatish – 1-
mashg`ulot
Milliy bayramlarimiz Mustaqil kuni, Navro`z, xayit va boshqalar haqida tushunchalar berish.
Ma`naviy merosimizni asrash, ularni o`rganish burchimiz ekanligini tushuntirib borish – 1 mashg`ulot
Jami: 8 ta mavzu
Tarbiyachi 20 ta mavzuni mashg`ulotlar va kundalik faoliyatda o`yinlar orqali konstitutsiya
moddalarning mazmunini bolalar ongiga singdiradi.
Yer kurrasidagi barcha insonlar kundalik faoliyatda doimo yer, suv, havodan foydalanadi. Yer,
suv, qanchalik toza bo`lsa inson salomatligi ham shunchalik yaxshi bo`ladi.
Istaimizmi, yo`qmi har kuni chiqindi chiqadi. Yosh-u, keksa o`sha chiqindilar bilan yer, suv,
havoni ifloslantirmaslik bo`yicha bosh qotirishi juda foydali. Nafas oladigan havo, iste`mol qiladigan
suvning toza bo`lishi lozimligini tushunib yetmagan kimsalar tabiatga oqilona munosabatda bo`la
olmaydilar.
Ajdodlarimiz asrlar maboynida qir va tog`larni, ko`l va daryolarning tozaligini, yer osti, yer usti
boyliklarini saqlay olganlar. Hatto suvga tuflashni gunoh deb hisoblashgan.
Bunday tushunchajarni bolalikdan boshlab singdirish yaxshi samara beradi.Donishmandlar fikriga
ko’ra, bolaning besh yoshgacha olgan tarbiyasi, butun umr bo’yi olgan tarbiyasining ko’pchilik qismini
tashkil qiladi. Shu bois, maktabgacha yoshdagi bolalarda ,,Uchinchi mingyillikning bolasi’’ dasturi
asosida tabiatga nisbatan ehtiyotkorona munosabatda bo’lish, jonivorlarga ozor bermaslik kabi
tushuncha va tasavvurlar hosil qilinadi.
Bu vazifalar kundalik faoliyatda mashg`ulotlar, o`yinlar jarayonida amalga oshiriladi. Tarbiyachi
qaysi mashg`ulot bo`lishidan qat`iy nazar bolalarga qanday qilib ekologik tarbiya berishni o`z oldiga
maqsad qilib qo`yishi kerak. Tabiat bilan tanishtirish mashg`ulotida jonivorlar, o`simliklar, mevalar bilan
tanishtirishda ular haqida bilim ko`nikma hosil qilish bilan birga, ularga toza yer, sof havo, ifloslanmagan
suvning zarurligi bilan bog`liq bo`lgan turli xil topshiriqlar bajartiriladi va o`yinlar o`ynatiladi. Masalan,
“Baliqning ko`lga borishiga yordam ber” labirint o`yinida baliq, yo`lakchalar, yonida zavod chiqindilari
tushayotgan ko`l, bola baliqning toza suvga borishi uchun to`g`ri yo`l ko`rsata bilishi kerak. Aks holda
baliqni o`ldirib qo`yadi.
Rasm mashg`ulotida tarbiyacha bolalarning rasm qog`oziga bulut va yomg`ir, daraxtlar,
avtomobil, uy, quyosh nuri, qush, gul, baliq, inson, zavod rasmlarini chizib qo`yadi. Bolalarga qaysi
narsalar yerni, havoni, suvni ifloslantirsa ularni aylana ichiga oling yoki yoniga yulduzcha yasang
topshig`ini beradi.
Har bir guruhda inson himoyachisi obrazini yumshoq o`yinchoq qilib tayyorlash va undan
kundalik faoliyatda foydalanish lozim. Uni shunday tayyorlash kerakki, og`zi, ko`zi, qulog`I o`zgartirilib
xursand yoki xafa holatiga tushsin. Yashaydigan joyning toza bo`lishi uchun o`yinchoqlarni sindirib
chiqindiga aylantirmaslik, gullarni changini artish, bargini gulini uzmaslik, payhon qilmaslik, daraxt
shohini sindirmaslik, ularni parvarish qilish jonivorlarga ozor bermaslik foydali ekanligi tushuntiriladi.
Inson himoyachisining bunday ishlarni ya`ni yaxshi ishlarni ko`rganda xursand, yomon ishlarni
ko`rganda hafa bo`lishi bilan bog`langan holda bolalarga topshiriq beriladi. Masalan, inson hi,oyachisi
obrazini quloqlari shalpayib pastga qaragan, lunjlari osilib hafa holati tarbiyachi tomonidan ko`rsatilsa,
bolalar, daraxt shohini sindirayotgan, qushlarga tosh otayotgan bolalar rasmi tushirilgan kartochkalarni
topib ko`rsatishi kerak yoki aksincha.
Shuningdek, mumkin, bo`lmagan ishlar bilan bog`liq bo`lgan rasmlar qator qilib qo`yiladi.
Bolalar qaysi birini qilish mumkin emas bo`lsa, shu rasmning tagiga ikkita tayoqchani ayqashgan
ko`rinishda (X) qo`yib chiqadi va bajargan ishlarni gapirib beradi. Masalan, jo`mrakdan suv oqayotgan
rasmning tagiga ikkita tayoqchani ayqashgan ko`rinishda (X) qo`yadi, qushlarga in qurayotgan bola
tasviri tushirilgan rasmning tagiga esa hech narsa qo`yilmaydi va hakozo.
Tarbiyachi bunday usullar orqali O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasidagi “Fuqarolar
atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo`lishga majburdirlar”, “yer, yer osti boyliklari, suv,
o`simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy zahiralar umummilliy boylikdir, ulardan oqilona
foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir” degan 50-55 moddalarning mazmunini bolalar ongiga
singdiriladi.
Bolalarga ekologik tarbiya berishda ularning yosh xususiyatlari nazarda tutiladi. 4-5 yoshdagi
bolalarda mashinalar havoni ifloslantirishi velosiped esa ifloslantirmasligi to`g`risida tasavvur hosil
qilinadi. Mustahkamlash uchun mashina va velosipedlarning rasmli kartochkalar har qaysi bolaga
tarqatiladi.
Qaysi biri havoni ifloslantirsa o`ng qo`lda, ifloslamaydiganini esa chap qo`lda yuqoriga ko`tarib
ko`rsatish topshirig`I beriladi. 6-7 yoshli bolalarga bir muncha murakkablashtiriladi. Kartochkaga
birinchi qatorda 6 ta yengil mashina, ikkinchi qatorda bitta avtobus, uchinchi qatorda 8 ta velosiped
rasmlari tasvirlanadi. Bu transport vositalarining havoni ifloslantirishiga ko`ra 1,2,3 raqamlarini qator
boshiga qo`yish topshirig`I beriladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda ekologik tarbiyaning shu tarzda boshlang`ich elementlari hosil
qilinsa, kelajakda albatta o`z samarasini bermasdan qolmaydi.
TEST SAVOLLARI
1. Naqd pulsiz oldi-sotdi ishlarida qo`llaniladigan atamaning nomi?
A) chakana
B) barter
C) ko`tara
D) reklama
2. Uzluksiz hududiy ta`lim-tarbiya dasturi asosida qaysi ta`lim bosqichi poydevor hisoblanadi?
A) oiladagi ta`lim
B) boshlang`ich ta`lim
C) maktabgacha ta`lim
D) o`rta maxsus ta`lim
3. “Konstitutsiya saboqlari” dasturini o`rganish necha bosqichni o`z ichiga oladi?
A) 3 bosqich
B) 5 bosqich
C) 4 bosqich
D) 6 bosqich
4. “Konstitutsiya saboqlari” dasturi asosida bolalarni tug`ilib o`sgan joyi ona vatanga nisbatan
mehr – muxabbatni tarbiyalashga 1 mashg`ulot qaysi guruhga berilgan?
A) maktabga tayyorlov guruhda
B) kichik guruhda
C) katta guruhda
D) o`rta guruhda
5. Ijtimoiy huquqni aniqlang?
A) mulkdor bo`lishi
B) mitinglar o`tkazish
C) bilim olish
D) siyosiy partiyalarga uyushish
6. Iqtisodiy huquqni aniqlang?
A) ommaviy harakatlarda ishtirok qilish
B) tibbiy xizmatdan foydalanish
C) dam olish
D) mulkdor bo`lish
7. Tarbiyachi sayr bitta bolaning tugmasini yerdan topib-oldi va kimniki ekanligini aniqlab
kostyumiga taqib qo`ydi, yo`qotmaslikni tushuntirdi. Bu bilan qaysi tarbiya amalda oshirildi?
A) huquqiy tarbiya
B) iqtisodiy tarbiya
C) ekologik tarbiya
D) aqliy tarbiya
12- Mavzu: Maktabgacha yoshdagi bolalarni pedagogik-psixologik tashxis qilish.
MTM – tarbiyachilari qursi uchun 2 soat.
Do'stlaringiz bilan baham: |