Мавзу: Туронзамин – қадимий маънавият ва маърифат маскани

13.Mavzu.Shaxs ma'naviyatining zohiriy va botiniy alomatlari, ularning nafosat bilan munosabati. Reja;

1.Ma'naviyat va inson faoliyati.

2. Shaxs ma'naviyatining botiniy belgilari.

3.Shaxs ma'naviyatining zohiriy belgilari. 4. Ma'naviy qashshoqlikni yo'qotish.

Darsning maqsadi :

1. 
   Ta'limiy :talabalarga mavzu bo'yicha tusbuncha berisb .
   
2. 
   Tarbiyaviy : ma'naviy dunyoqarashini kengaytirish va nafosat ruhida
   tarbiyalash .
   

C) Rivojlantiruvchi : Ma'naviy dunyoqarashini ijobiy qirralarini shakllantirish
Darsning turi : Nazariy ma'lumot berish .

Darsning uslubi : suhbat, baxs-munozara . Darsning jihozi: test savollari , tarqatma materiallar . Foydalanilgan adabiyotlar: Ma'naviyat asoslari. S. H.Norxo'-jayev va boshqalar; Toshkent "FAN" nashriyoti -2002 DTS talablari: milliy va umuminsoniy qadriyatlarning o'rni va rolini bilish. Darsning borishi:

1. 
   Tashkiliy qism: - O'quvchilar davomatini aniqlash, darsga
   tayyorgarligini va xona tozaligini tekshirib chiqish.
   
2. 
   Uyga vazifani so'rash.
   
3. 
   Yangi mavzu bayoni.
   

Reja

1. 
   Ma'naviyat va inson faoliyati.
   
2. 
   Shaxs ma'naviyatining zohiriy va botiniy belgilari.
   
3. 
   Ma'naviy qashoqlikni yo'qotish.
   

4. 
   Darsni mustahkamiash.
   
5. 
   Uyga vazifa.
   
6. 
   Foydalanilgan adabiyotlar.
   

Ma'naviyat va inson faoliyati

Ma'naviyat jamiyat hayoti va inson faoliyatining barcha sohalarida namoyon bo'ladi. " Ma'naviyat" so'zining qanchalikko'p qirrali vapurma'no ekanligi to' g'risida Islom Karimov o'zining "Mustaqil O'zbekistonni rivojlantirishning ma'naviy- axloqiy negizlari" asarida shunday yozadi: "Yer, oila, ota-ona, bolalar qarindosh-uruflar, qo'ni-qo'shnilar, xalq, mustaqil davlatimizga sadoqat, isonlarga hurmat, ishonch, xotira, vijdon, erkinlik-ma'naviyatning ana shun day raa'nosi keng".

Ma'naviyat ishlab chiqarish madaniyatida va me'morchilik qurulishda ham namoyon bo'ladi. Ishlab chiqarilayotgan har bir maxsulot toza, sof, insonni o'ziga tortadigan, inson sog'lig'iga zarar keltir maydigan bo'lish kerak. Me'morchilik-qurilish ob'ektlari esa insonga estetik zavq beradigan, uni hayratlantiradigan, hayotga muhabbat ko'zi bilan qaraydigan va ilhomlantiradigan bo'lmasa , odamlar u erga bormaydilar . Yuimizning buyuk me'morchilik inshootlarini dunyoning turli burchaklaridan odamlarning kelib ketishlarining ko'rib ketishlarining siri ham ana shundadir .

Shaxs ma'naviyatining zohiriy belgilari

Ish (o'qish ) joylarni, hovlilar va uylarni hamda buyumlarni tartibli, ozoda tutish iqlim sharoyiti va milliy xususiyatlarini hisobga olgan holda orasta kiyinish jamoat o'rtasida, shuningdek, ota-onalar, qarindosh-urug, qo'ni qo'shni, keksalar, erkak va ayol, do'st-birodarlar oldida o'zini tuta bilish, xushmomilalik, kamtarinlik, shaxs ma'naviyatning zohiriy belgilari hisoblanadi .

I'mon, diyonat, fidoyilik, vijdonlilik, mehr shafqat, poklik va halollik singari fazilatlar shaxs ma'naviyatining eng muhim botiniy belgilaridir. Bozor iqtisodiyotini sharoitiga kishilar, ayniqsa, yoshlar o'rtasida mazkur fazilatlarning ahamiyati ortadi.

Ajdodlarimiz insonning botiniy va zahiriy olamini poklashga, ma'naviy dunyosini boyitishga katta e'tibor berganlar. Tasavvuf ta'limoti vakillari faoliyati bunga misol bo'la oladi. Gap shundaki, hazrat Muhammad Mustaffo alayhissalom,. vafotlaridan keyin musulmonlar jamoasi ichida bo'linish yuz beradi, ayniqsa, xalifa Usmon zamonida boylikka ruju, qimmatbaho tuhfalar bilan qarindosh urug'lar, yaqin do'st - birodarlarni siylash rasm bo'ladi. Ummaviy xalifaligi davriga kelib esa, saroy hashamlari, dabdabali bezaklar, oltin-kumushga berilish, xazina to'plash avj oldi. Ya'ni diniy mashg'ulotlar, xudo yo'lidagi toat-ibodat o'mini dunyoviy ishlar, dunyo moliga muhabbat egallay boshladi. Bu hoi dinni amrlarni odo etishni har qanday dunyoviy ishlar, boyliklardan ustun qo'ygan etiqodli kishilarning noroziligiga sabab bo'ladi . Bularning bir qismi diniy himoya qilib, ochiq kurashga otlangan bo'lib, ikkinchi qismi qanoat va zuhdni ("zohid" so'zi "zuhd" so'zidan kelib chiqqan) asosiy maqsad qilib, saroy ahli va sarvatdorlar (boylar) axloqiga qarshi norozilik belgisi sifatida tarkidunyochilik g'oyasini targ'ib etgan, ijtimoiy faoliyatidan butunlay chetlanib, surunkali toat-ibodat bilan shug'ulangan.

Zohidlar uzlat va taqvoni pesha etgan bo'lishlariga qaramay, ishq va irfon (ma'rifat) dan bexabar kishilar edilar. Falsafiy mushohadakorlik, ajzu irodat bilan ma'naviy- axloqiy kamolot sari intilish, valiylik karomat-mo'jizalar ko'rsatish Zohidlarda yo'q edi. zohidlarning niyati taqvo yo'li bilan oxirat ma'rifatini qozonish. Qur'onda va'da qilingan jannatning huzur -halovatiga yetishish edi. So'fiylar nazarida esa jannat umidida toat- ibodat qilish ham tam'aning bir ko'rinishidir.

Shaxs ma'naviyatining zohiriy (tashqi) alomatlariga quyidagi holatlarni kiritish mumkin. Orasta va pokiza kiyinish, o'zini o'zgalardan ustun qo'yishga , manmanlikka bormaslik, kamtarlik, ota-ona, aka - uka, ustoz, qariyalar, qarindosh-urug', qo'ni-qo'shni, do'stu birodarlariga hurmatni bajo keltirish, ig'vo va fitnalardan yiroq yurish, o'zaro muomalada oddiylik va soddalikdir.

Kamtarlik: (tavoze') - o'zini o'zgalardan kam ko'rmaslik hamda boshqalarni izzatu hurmat qilmoqlikdir. Bu hisllatning davlatmand va mansabdor kishilarda bo'mog'i go'zal fazilatdir. Hadisi sharifda: "Kimki tavoze' qilsa, Olloh taollo uning martabasini ulug' qilur", - deyiladi.

Ig'vo - oraga nizo, nifoq solishga, ittifoqni buzishga buzg'unchikka qaratilgan hatti harakatt, yolg'on yashiq, uydurma, bo'hton va shu kabilardir. G'iybat deb bir kishining kamchilik qusurini orqasidan so'ylamakka aytiladi. Ig'vo g'iybat soyasida ikki inson - musulmon orasiga dushmanlik tushadi, - deydi A.Avloniy.

Shaxs ma'naviyatining botiniy belgilari

Botiniy kishilar - dunyo lazzatlaridan ko'ngil uzgan , ammo zohidlarga o'xshamaydigan zehnu zakovat, aqlu farosatda tengsiz, ammo olg'a muttafakirlardan ajralib turadigan , shariyat ilmini suv qilib ichgan, toatu-ibodatda mustahkam , lekin oddiy dindordan farqlanadigan ajoyib xislatli odamlar toiasidir. Ular ruh kishilari edilar. Ularning fe'l- atvori ,yurish-turishi, favqulotda (odatdan tashqari) so'zlari va ishlari atrofdagilarni hayratga solar , ba'zilarning g'oyibdan bashorat beruvchi karomatlari, sirli mo'jizalari aqllarni lol qoldirardi . Ularni ahlulloh, avliyo, ahli hoi, ahli botin , arbobi tariqat, darvesh , qalandar , faqir degan nomlar bilan tilga oladilar . Ammo bu toifaga nisbattan,,so'fiy nomi" qo'llanilgan , holbuki botiniy kishilar, ya'ni so'fiylar uchun na dunyodan, na oxiratdan tama bo'lmasligi kerak . Mashhur so'fiy, o'zining chuqur botiniy dunyosiga ega bo'lgan ayol Robiya Adviya(714-801) Tangriga murojaatlariga nola qilib aytar ekan : ,,Ey parvardigorim , ey Yori aziz, agar jannatnig tamasida toat qiladigan bo'lsam, jannatingdan bena^sib et, agar do'zaxingdan qo'rqib ibodat qiladigan bo'lsam, meni do'zax o'tida kuydir, ming-ming roziman! Ammo agar Sening jamolingni deb tunlarni bedor o'tkazar ekanman, yolvoraman, meni jamolingdan mahrum etma !

So'fiylar fikricha , Tangri taologa quruq, ko'rko'rona nute'likning jihati yo'q . Xudo g'azabidan qo'rqibgina amru ma'rufni bajarish sadoqat belgisi emas , balki riyodir. Shuning uchun so'fiylar Ollohni jon-dildan sevish, uning zoti va sifatlarini tanish va bilish, ko'ngilni nafsu hirs g'uboridan poklab , botiniy musaffo bir holatda Iloh vasliga yetish va bundan lazzatlanish g'oyasini keng targ'ib qildilar. Shaxs -ma'naviyatning botiniy (ichki ) alomatlari qalb tozaligi, halollik, samimiylik mehr shaf at, hayo, oqko'ngillik, adolatparvarlik, iymon, diyonat, taqvo, or-nomus kabi axloqiy tushunchalarni qamrab oladi . Quyida ularning har biriga qisqacha to'xtab o'tamiz.

1. Qalb tozaligi . Qalb yurak, dil ma'nolarini bildiradi. . Kishining ruhiy yoki ma'naviy dunyosi ichki his-tuyg'ulari markazi ramzidir.

2. Halollik . Vijdon bilanjnsof yuzasidan ish tutish, to'g'rilik , soflik, vafodorlik. Halollik har qanday martabani bezaydi . Halollik, to'g'rilik-katta baxt. O'z halolligini namoyish etish ko'proq xushxulq odamga yarashadi. Harom, haromxo'rlik burring teskarisidir.

3.Samimiylik. Sidqidillik,chin qalbdan, yurakdan,dildan chiqqan samimiylik haqiqatning joni va halol odamning peshonaga yozilgan belgisidir (D.Didro). Samimiylik-og'ir va juda nozik masala, u aql va chuqur mana'viy odobni talab etadi (V.V.Veresayev).Samimiylik sofdillikdir. Bu fazilat kamdan-kam odamda .

Mehr -shafqat. Mehr insonning o'z tug'ishganlariga, yaqin kishilarga va umuman odamga bo'lgan samimiy muhabbati, shafqati, rahmdilligi, mehribonlik kabi ma'nolarni bildiradi . Mehr- muruvvatli ,shafqatli ma'nolaridan tashqari , yetim-yesirlarga,nogironlar , qarovsiz qolgan qariyalar, g'ariblarga muhtojlarga nisbatan moddiy va ma'naviy yordam berishdir .

,,Hadis namunalari "da bitilgan shunday so'zlarga e'tibor bering: Odamlarga yaxshilik qilish va qarindoshlar bilan yaqin aloqada bo'lib hoi- ahvol so'rashib turish bu savobi tez tegadigan xayrli ishlardandir. Zulm va qarindoshlardan uzulub ketishlik esa jazosi tez bilinadigan yomon ishlardandir .

Ba'zida mehr-muruvvat (odamgarchilik) kishining o'zi, urug'-aymogi, yaqinlari, shogirdlari, do'stlari va hatto begonalar axvoliga achinish, yordam ko'rsatish kabi ma'nolarda ishlatiladi. Mardlik (futuvvat) esa undan ham ustun bo'lib o'zidan tashkqari ya'ni jamoa, el orasida o'zining odamgarchiligi bilan tanilgan kishilarga nisbatan aytiladi. Shu sababli I.Karimov: «Mehr-oqibat, Muruvvat, or-nomus, sharm-hayo kabi fazilatlar xalqimizni ko'p jihatdan ajratib turadi».- deb alohida ta'kidlaydi.

Muruvvatli, mard kishi o'ziniki ekanligiga hech kim shubha qilmaydigan narsadan boshqasiga egalik qilmaydi. Barcha ishni o'z manfaatini nazaridan emas balki adolat yuzasidan hal qiladi.

Hayo-uyatchanlik. «Bir ketgan uyat qaytib kelmaydi», «dilda dog' ko'tarib yurgandan ko'ra betning qizarganini afzal», deydi xalqimiz. Lekin tilimizda hayosiz deyilganda, uyatsiz ish qilganda xijolat chekmaydigan aybsiz kimsa tushuniladi.

Oq ko'ngillik. Oq ko'ngil odam ko'ngli toza aldamchilik, mug'ombirlikni bilmaydigan insondir. "Inson chehrasi hamisha ichki olamini aks ettiradi, shu sababli fikr yuzda aks etmaydi, deb o'ylash xatodir"(A.Shopengauer).

Adolatparvarlik. (arabcha odillik, to'g'rilik)-ma'naviy barkamollikka erishishning asosiy fazilatlaridan biri bo'lib, axloq va huquqning me'yoriy kategoriyasidir. Bu kategoriyada mavjud muayyan voqelik inson mohiyati va huquqiga mos yoki mos emas(adolatsizlik),deb talqin qilinadi.

Iymon barcha dinlarning ustuni sanaladi . Jumladan, zardushtiylik iymoni uch tayanchga : 1) niyat-fikrning sofligi ; 2) so'zning sobitligiga ; 3) aniallaming insoniyligiga suyanadi .

Imonli kishi o'g'rilik va talonchilikdan , o'zgalarning mol-mulkiga ko'z olaytirishdan, birovning haqqiga xiyonat qilishdan ,o'zligiga ya'ni imonga xilof , zid ish qilishdan o'zini tiya biladigan komil insondir.

Hozirgi paytda imonli odamni qisqacha shunday tavsiflash mumkin : etiqodli ,o'zining aniq maslagiga ega , taqvodor, hamiyatli, oriyatli , or-nomusli, sharm- hayoli , vijdonli ,andishali , insofli va shu kabi fazilatlar sohibidir .

Og'zaki va yozma adabiyot , tasviriy san'at ,xalq amaliy san'ati , musiqa, kino, teatr , televidinyaning bu boradagi imkoniyatlaridan foydalanish zarur . Shunga erishish kerakki, har bir fuqaro :

1) San'atning obrazli tasvir vositalari mazmunini anglay bilsin .

2. 
   G 'oyasi haqida mustaqil fikrga ega bo'lsin va uni bayon qila olsin .
   
3. 
   Asarlardan zavqlana bilsin , ulardan ibrat va ruhiy quvvat olsin.
   bularning barchasi , shaxs ma'naviyatining ichki va tashqi
   alomatlarini shakllantradi . Inson hayoti faoliyatida ,dunyo
   qarashida muayyan o'zgarishlar yasaydi .
   

Umuman, ma'naviyat yuqoridagi insoniy fazilatlarning shaxs kamolatidagi o'rnidir. Ma'naviyatning ichki va tashqi alomatlarini shakllantirish turli omillarga :ta'lim-tarbiyajarayoni, oilaviy munosabatlar, ijtiraoiy muhit vadiniy e'tiqod kabilarga bog'liq, bu esa ma'naviy barkamol insonni tarbiyalash uzoqmuddatli jarayon ekanligini ko'rsatadi.

Shaxs ma'naviyatning botiniy belgilari Botiniy kishilar -dunyo lazzatlaridan ko'ngil uzgan, ammo zohid-larga o'xshamaydigan zehnu zakovat, aqlu farosatda tengsiz, ammo o'zga muttafakkirlardan faylasuflardan ajralib turadigan , shariyat ilmini suv qilib ichgan, toatu- ibodatda mustahkam , lekin oddiy dindordan farqlanadigan ajoyib xislatli odaralar toifasidir. War ruh kishilari edilar. Warning fe'l-atvori yurish- turishi, favqulodda (odatdan tashqari) so'zlari va ishlari atrofdagilarni hayratga solar, ba'zilarning g'oyibdan bashorat beruvchi karomatlari, sirli mo'jizalari aqllarni lol qoldirardi . Ularni ahlulloh, avliyo, ahli hoi , ahli botin, arbobi tariqat, darvesh, qalandar, faqir degan nomlar bilan tilga oladilar.

Ammo bu toifasiga nisbattan "so'fiy" nomi ko'proq qo'llanilgan , holbuki botiniy kishilar, ya'niy so'fiylar uchun na dunyodan, na oxiratdan tama bo'lmasligi kerak . Mashhur so'fiy, o'zining chuqur botiniy dunyosiga ega bo'lgan ayol Robiya Adviya (714-801) Tangriga murojaatlariga nola qiJib aytar ekan: "Ey, Parvardigorim , ey Yori aziz, agar jannating tama'sini toat qiladigan bo'lsam, jannatingdan benasib et, agar do'zaxingdan qo'rqib ibodat qiladigan bo'lsam, meni do'zax o'tida kuydir, ming-ming roziman! Ammo agar Selling jamolingni deb tunlami bedor o'tkazar ekanman, yolvoraman, meni jamolingdan mahrum etma !

So'fiylar flkricha , Tangri taologa quruq, ko'rko'rona mute'likning hojati yo'q. Xudo g'azabidan qo'rqibgina amri ma'rufni bajarish sadoqat belgisi emas, balki riyodir.

Shuning uchun so'fiylar Ollohni jon-dildan sevish, uning zoti va safatlarini tanish va bilish, ko'ngilni nafsu xurs g'uboridan poklab , botiniy rausaffo bir holatda Iloh vasliga yetishish va bimdan lazzatlanish g'oyasini keng targ'ib qildilar.

Shaxs ma'naviyatning botiniy (ichki ) alomatlari qalb tozaligi, halollik, samimiylik mehr shafqat, hayo, oqko'ngillik, adolatparvarlik, iymon, diyonat, taqvo, or-nomus kabi axloqiy tushunchalarni qamrab oladi. Quyida ularning harbiriga qisqacha to'xtab o'tamiz.

1.Qalb tozaligi . Qalb yurak, dil ma'nolarini bildiradi. . Kishining ruhiy yoki ma'naviy dunyosi ichki his-tuyg'ulari markazi ramzidir.

2.Halollik . Vijdon bilan, insof yuzasidan ish tutish, o'g'rilik, soflik, vafodorlik. Halollik liar qanday martabani bezaydi. Halollik, to'g'rilik-katta baxt. O'z halolligini namoyish etish ko'proq xushxulq odamga yarashadi. Harom, haromxo'rlik buning teskarisidir.

3. Samimiylik. Sidqidillik,chin qalbdan, yurakdan,dildan chiqqan samimiylik haqiqatning joni va haloli odamning peshonaga yozilgan belgisidir (D.Didro). Samimiylik-og'ir va juda nozik masala, u aql va chuqur mana'viy odobni talab etadi (V.V.Veresayev).Samimiylik sofdillikdir. Bu fazilat kamdan-kam odamda bor . Mehr -shafqat. Mehr insonning o'z tug'ishganlariga, yaqin kishilarga va umuman odamga bo'lgan samimiy muhabbati, sliafqati, rahmdilligi, mehribonlik kabi ma'nolarni bildiradi . Mehr-muruvvatli, shafqatli ma'nolardan tashqari, ba'zan egizak, qo'shaloq holda ishlatilib, yetim-yesirlarga, nogironlar, qarovsiz qolgan qariyalar, g'ariblarga, muhtojlarga nisbatan moddiy va ma'naviy yordam berishdir .

"Hadis namunalari" da bitilgan shunday so'zlarga e'tibor bering: Odamlarga yaxshilik qilish va qarindoshlar bilan yaqin aloqada bo'lib hoi- ahvol so'rashib turish bu savobi tez tegadigan xayrli ishlardandir. Zulm va qarindoshlardan uzulib ketishlik esa jazosi tez bilinadigan yomon ishlardandir.

Ba'zida mehr-muruvvat (odamgarchilik)kishining o'zi, urug'- aymoqlari, yaqinlari, shogirdlari, do'stlari va hatto begonalar ahvoliga achinish, yordam ko'rsatish kabi ma'nolarida ishlatiladi. Mardlik (futuvvat) esa undan ham ustun bo'lib o'zidan tashqari, ya'ni jamoa, el orasida o'zining odamgarchiligi bilan taniigan kishilarga nisbatan aytiladi. Shu sababli I. Karimov: "... mehr-oqibat, muruvvat,or-nomus, sharm-hayo, kabi fazilatlar xalqimizni ko'p jihatdan ajratib turadi,"-deb alohida ta'kidlaydi.

Muruvvatli, mard kishi o'ziniki ekanligiga hech kim shubha qilmaydigan narsadan boshqasiga egalik qilmaydi. Barcha ishni o'z manfaati nuqtai nazardan emas, balki adolat yuzasidan hal qiladi.

Hayo uyalchanlik. Bir ketgan uyat qaytib kelmaydi, dilda dog' ko'tarib yurgandan ko'ra betning qizargani afzal, deydi xalqimiz. Lekin tilimizda hayosiz deyilganda, uyatsiz ish qilganda xijolat chekmaydigan adabsiz kimsa hisoblanadi.

Oqko'ngillik. Oqko'ngil odam ko'ngli toza aldamchilik, mug'oinbirlikni bilmaydigan insondir. "Inson chehrasi hamisha uning ichki olamni aks etiradi, shu sababli fikr yuzda aks etmaydi, deb o'ylash xatodir" (A.Shopengauer).

Adolatparvarlik. Adolat (arabcha odillik, to'g'rilik)-raa'naviy barkamollikka erishishning asosiy fazilatlaridan biri bo'lib, axloq va huquqning me'yoriy kategoriyasidir. Bu kategoriyada mavjud muayyan voqeylik inson mohiyati va huquqiga mos yoki mos emas (adolatsizlik), deb talqin qilinadi.

Tymon barcha dinlarning ustuni sanaladi. Jumladan, zardushtiylik iymoni uch tayanchga: 1) niyat-fikrning sofligi; 2) so'zning sobitligiga; 3) amallarning insoniyligiga suyanadi . Iymonli kishi o'g'rilik va talonchilikdan, o'zgalaming mol-mulkiga ko'z olaytirishdan, birovning haqiga xiyonat qilishdan, o'zligiga, ya'ni iymonga xilof, zid ish qilishdan o'zini tiya biladigan komil insondir.

Hozirgi paytda iymonli odamni qisqacha shunday tavsiflash mumkin: e'tiqodli, o'zining aniq maslagiga ega, taqvodor, hamiyatli, oriyatli, or-nomusli, sharm- xayoli, vijdonli, andishali, insofli, vashukabi fazilatlar soxibidir . Darsni xulosalash (Audio magnitafon yordamida qo'shiq eshittiriladi)

Xulosa

Ma'naviy qashshoqlikni va uning ijtimoiy oqibatlarini bartaraf etish uchun talabalarda did va saviyani tarbiyalash lozim. Og'zaki va yozma adabiyot, tasviriy san'at, xalq amaliy sanati , musiqa, kino, teatr, televidinyaning bu boradagi imkoniyatlaridan foydalanish zarur. Shunga erishish kerakki, har bir talaba:

1) San'atning obrazli tasvir vositalari mazmunini anglay bilsin.

4. 
   G 'oyasi haqida mustaqil fikrga ega bo'lsin va uni bayon qila olsin .
   
5. 
   Asarlardan zavqlana bilsin, ulardan ibrat va ruhiy quvvat olsin.
   Bularning barchasi, shaxs ma'naviyatining ichki va tashqi
   alomatlarini shakllantradi. Talaba hayoti faoliyatida, dunyoqarashida
   muayyan o'zgarishlar yasaydi .
   

Umuman, ma'naviyat yuqoridagi insoniy fazilatlarning shaxs kamolatidagi o'rnidir. Ma'naviyatning ichki va tashqi alomatlarini shakllantirish turli omillarga: ta'lim -tarbiya jarayoni, oilaviy munosabatlar, ijtimoiy muhit va diniy e'tiqod kabilarga bog'liq. Bu esa ma'naviy barkamol insonni tarbiyalash uzoq muddatli jarayon ekanligini ko'rsatadi .

Uyga vazifa: yangi mavzuni o'zlashtirish, savollarga javob tayyorlash. Savol va topshiriqlar.

1. 
   Ma'naviyatning inson faoliyatidagi rolini izohlang?
   
2. 
   Shaxs ma'naviyatining zohiriy belgilari nima?
   
3. 
   Kamtarlik yaxshimi? Yoki zararli tomoni ham bormi?
   
4. 
   Shaxs ma'naviyatining botiniy belgilarini qanday?
   
5. 
   lymon tushunchasini izohlang?
   
6. 
   Ma'naviy qashshoqlikni yo'qotish uchunnimaiar qilish kerak?
   

Javoblar.

1. 
   Ma'haviyat jamiyat hayoti va inson faoliyatining barcha soxalarida namoyon
   boiadi, "Ma'naviyat" so'zining qanchalik ko'p qirrali va pur ma'no ekanligi
   to'g'risida I.Karimovning "Mustaqil O'zbekistonni rivojlantirishning ma'naviy -
   axloqiy negizlari" asarida shun day yozadi: Yor, oila, ota-ona, bolaJar, qarmdosh
   urug'lar, qo'ni- qo'shnilar, xalq, mustaqil davlatimizga sadoqat, insonlarga
   hurmat,ishonch, xotira, vijdon, erkinlik-ma'naviyatining ana shunday ma'nosi
   keng.
   
2. 
   Ish (o'qish) joylarini hovlilar va uylarni hamda buyumlarni tartibli ,ozoda tutish ,
   iqlim sharoiti va milliy xususiyatlarni hisobga olgan holda orasta kiyinish jamoat
   o'rtasida , shuningdek , ota- onalar, qarmdosh -urag', qo'ni -qo'shni keksalar,
   erkak va ayol, do'st birodarlar oldida o'zini tuta bilish , xush muomalalik,
   kamtarlik shaxs ma'naviyatining zoxiriy belgilari hisoblanadi .
   

3. Kamtarlik: (tavoze ) - o'zini o'zgalardan kam ko'rsatmaslik hamda boshqalarni izzatu-hurmat qilmoqlikdir O'zbek xalqi milliy qadriyatlarida, urf- odatlarida kamtarlik ulug'lanib , takabburlik ,man-manlik, firibgarlik , maqtanchoqlik keskin qoralanadi .

4. 
   Botiniy kishilar - dunyo lazzatlaridan ko'ngil uzgan, ammo zohidlarga o'xshamaydigan zehni zakovat, aqlu farosatda tengsiz, ammo o'zga mutafakkirlar, faylasuflardan ajralib turadigan , shariyat ilmini suv qilib ichgan ,
   toatu ibodatda mustahkam , lekin oddiy dindordan farqlanadigan ajoyib xislatli odamlar toifasidir
   
5. 
   lymon -arabcha so'z bo'lib , lug'aviy ma'nosi ishonchdir . Shariatda esa janob Payg'ambarimiz Muhammad alayhisalom Olloh taolo tarafidan keltirilgan barcha xabarlarga til bilan iqror bo'lib , dil bilan tasdiqlashga iymon deyiladi.
   

Foydalanilgan adabiyotlar :

l.Karimov 1. A . ,,O'zbekistonningo'z istiqlol va taraqqiyot yo'li" . Toshkent : ,,0'zbekiston ", 1996.

2. Karimov I A O'zbekistonning o'z istiqlol va taraqqiyot yo'H ".Toshkent ,,0'zbekiston" , 1996. 3.1 . A . Karimov Ma'naviy yuksalish yo'lida . Toshkent. ,,0'zbekiston " 1998

4. 
   Inson huquqlari. Toshkent: ,,Sharq " , 1997
   
5. 
   Ochilov M , Ochilova N. O'qituvchi odobi. Toshkent: „ O'qituvchi , "