Мавзу: Туронзамин – қадимий маънавият ва маърифат маскани

Tuzuvchi: A.Sh. Sattorova

Taqrizchilar: Tarix fani o’qituvchisi F.R.Boymamatov.

Tarix fani o’qituvchisi L.Turdiyeva

«Ijtimoiy va gumanitar fanlar» kafedrasining 28 avgust 2015 yil yig’ilishida muxokama qilinib foydalanishga tavsiya qilingan.

1. Mavzu: Kirish. «Ma'naviyat asoslari» fanining predmeti, tarkibiy qismlari Reja:

1. Ma'naviyat asoslari fanining predmeti.

2.Ma'naviyat tushunchasi ta'rifi .

3.Jamiyat , xalq ma'naviyati.

4.Ma'naviyatning tarkibiy qismlari.

Darsning maqsadi:

1,Ta'limiy: o'quvchilarga ma'naviyat tushunchasi, ma'naviyatning tarkibiy asoslari,
o'zbek xalqining milliy ma'naviyati, umumjahon xalqlari ma'naviy madaniyatining
ajralmas qismi ekanligi to'g'risida yangi bilimlar berish.

2. Tarbiyaviy: o'quvchilarni vatanparvarlik, xalqiga sadoqat sog'lom turmush tarzi

sportga' qiziqish, o'z kasbiga mehr uyg'otisb mustaqil dunyoqarash va erkin
tafakkumi shakllantirish.

3. Rivojlantirish: o'quvchilarning fikrlash qobiliyatini tafakkurini rivojlantirish milliy qadriyatlarimizrii tiklash, o'zligimizni anglash, milliy g'oya va mafkurani shakllantirish kabi ezgu ishlarimizni davom ettirishga undash.

Darsning metodi: Noan'anaviy. Fanlararo bog'lanish.

1. Davlat va huquq, 2. milliy istiqlol g'oyasi, 3. O'zbekiston tarixi, 4. qo'sMmcha adabiyot.

1) I.A.Karimov «lstiqlol va ma'naviyat» 2) I.A.Karimov «O'zbekistonning o'z istiqlol va taraqqiyot yo'li»

3) S.X.Nosirxo'jayev, M.F.Lafasov, M.Z.Zaripov «Ma'naviyat asoslari» darslik,

Yangi mavzuni mohiyatini o'quvchilarga yetkazish.

Reja:

1. Mustaqil respublikamizning bugungi ma'rifiy va ma'naviy hayoti.

«Ma'naviyat asoslari» fanining predmeti.

«Ma'naviyat» tushunchasi ta'rifi.

4. «Ma'rifat va ma'naviyat» tushunchasi.

5. Ma'naviyatning tarkibiy qismlari.

Jamiyat taraqqiyotining barcha davrlarida ham rivojlanishning mohiyati, lining sur'ati insonlarning ma'naviy kamoloti darajasiga bog'lik bo'lgan. Qaysi yerda ma'naviy kamolot yuksak bo'lsa, shu saltanatda jamiyat ijtimoiy adolat me'zonJari asosida tez rivojlanganligi tarixdan ma'lum. Biz qurayotgan demokratik - huquqiy jamiyatning uch muhim tomoni bor: iqtisodiy, siyosiy, ma'naviy. Bu uch orni! qanchalik raustahkam va kuchli dialektik aloqada bo'lsa, kelajagiimz ravnaqi ham shunchalik ishonchli bo'ladi. Yuksak ma'naviy burchlar insoniyatnin-g uzoq yiliik, ota-bobolarimizning necha-necha asrlik hayotiy tajribalari davomida yuzaga kelgan. Ma'naviyat insonga ona suti, ota namunasi o'g'iti bilan singib kelgan. Mustaqil

respublikamizning bugungi ma'rifiy ma'naviy hayotida sezilarli, asrlarga ter.g o'zgarishlaf yuz bermoqda.

Milliy an'analarimiz va asriy qadriyatlarimizning tiklanishi, hayotimizdagi o'rni yanada rnustahkarnlanmoqda. Ma'lumki, kuchli, qudratli davlat kuchli ma'naviyat zaminida vujudga keladi. Mustaqilligimizning dastlabki kunlaridanoq ajdodlarirniz tomonidan ko'p asrlar mobaynida yaratilib kelgan g'oyat ulkan, bebaho ma'naviy va madaniy merosimiz, milliy qadriyatlarirnizni tiklash davlat siyosatining muhim masalasiga aylandi. Xalqimiz o'z taqdirining chinakam egasi, o'z tarixining ijodkori, o'ziga xos milliy qadriyatlarning, madaniyatining sohibi sifatida tan olindi.

Prezidentirniz aytib o'tganlaridek, yosh avlodning ma'naviy tarbiyasi masalasida hanuzgacha katta yutuq va o'zgarishlar qo'lga kiritilmagan. Bu sohada yangi dasturlar, darsliklar, o'quv qo'llanmalar kam yaratilgan. Oliy o'quv yurtlari, akademik iitseylar hamda kasb-hunar kollejlarida "Ma'naviyat asoslari" fanini o'qitish ancha vaqtdan beri yo'lga qb'yilgan. Hozirgi paytda fanning maqsadi va vazifaiari xususida muayyan tasavvur hosil bo'ldi. "Ma'naviyat asoslari" o'quv qo'llanmasi tayyorlandi. Qo'llanmani yaratishda ilg'or Sharq, xususan Markaziy Osiyo ilm-fan tarixi rivojlanishiga oid manbalardan, Prezident Islom Karimovning asarlan va nutqlarida bildirgan fikrlaridan foydalanildi. Prezidentirniz o'zining "O'zbekiston XXI asrga intilmoqda" asarida ta'kidlaganidek, oldimizda turgan eng doizarb vazifa hozirgi kunda erkin fuqaro ma'naviyatini, milliy istiqlol g'oyasini shakllantirish muammolari eng doizarb vazifadir. Mamlakatimizning akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida tayyorlanayotgan mutaxassislar ma'naviyatli, mafkuraviy siyosiy jihatdan yetuk, axloqiy barkamol va ijtimoiy faoliyat jihatlari yuksak bo'lishi kerak. Hozirgi davr O'zbekiston taraqqiyotida ma'naviyat va ma'rifat, milliy istiqlol g'oyasming roll hal qiluvchi ahamiyat kasb etmoqda. Prezidentimiz I.A.Karimov «Hushyorlikka da'vat» asarida hozirgi eng muhim vazifalardan biri jamiyatimiz a'zolarini, avva'lambor voyaga yetib kelayotgan yosh avlodni karnol topdirish, ularning qalbida milliy g'oya, milliy mafkura o'z vataniga mehr - sadoqat tuyg'usini uyg'otish, o'zligini anglash, ularni milliy va umrbashariy qadriyatlar ruhida tarbiyalashdan iboratligini ta'kidlashdir. «Ma'naviyat asoslari» fanining predmeti jamiyat, inson va ma'naviyat o'rtasidagi munosabatlarni, shuningdek ma'naviyatning shakllanishi, rivojlanishi. kishilar faoliyatini yo'naltirib turish vositasiga aylanishi sabablarini o'rganishdan iboratdir. Ma'naviyat tushunchasi keng qamrovli mazmunga ega. Bu tushuncha azal - azaldan rivojlanib kelgan. XX asrda «Ma'naviyat» tushunchasining mazmuni yanada kengaydi va dunyoviylik kasb etdi. «Ma'naviyat» arabcha so'z bo'lib «ma'no» so'zidan olingan: Ruh, aql, ong, idrok, ruhiy holat, ichki kayfiyat, dadillik, jasorat, xususiy, mohiyat, g'amxo'rlik, qayg'urish, did kabi bir necha ma'nolami anglatadi. O'zbek tilidagi «ma'naviyat» so'zining ma'nosiga rus tilidagi «duxovnost» tushunchasi mos keladi. Lekin «duxovnost» o'zbek tiliga ag'darilsa, «:nia'naviyat» emas, «ruhiyat» bo'ladi. Bizning tilimizdagi bu tushunchaning shakllanish jarayoni rus va Yevropa tillariga nisbatan boshqacharoq kechgan. Bundan tashqari hindcha (forscha) «ma'nas» so'zlarini ham shunga qiyoslaydilar.

Ma'naviyat odamlarining ruhiy va aqliy olami yig'indisi. Ma'naviyat inson va jamiyat madaniyatining negizi, inson va jamiyat hayotiy ma'lum yo'nalishning bosh omili.

Ma'naviyat iqtisodiy ijtimoiy hayot tizimining shakllanishi, o'zgarishi yoki inqirozga yuz tutishiga kuchli ta'sir ko'rsatadi. Ma'naviyat boyib borsa, jamiyat ravnaq topadi.

Aksincha ma'naviyattiing qashshoqlashuvi jamiyatning tanazzulga yuz tutishiga olib keladi. Boy ma'naviyatirniz buyuk davlat ko'rib bo'lmaydi. Ma'naviyat jamiyat va millat ravnaqining bosh omili va poydevoridir. Ma'naviyat insonni ruhiy poklanlsh va yuksalishga da'vat etadigan inson ichki olamini boyitadigan, Lining iymoni irodasini, e'tiqodini mustahkamlaydigan, vijdonini uyg'otadagan qudratli botiniy kuch ekanligini unutmaslik lozim. Moddiy narsalar odamga jismoniy oziq va quvvat bersa, ma'naviyat unga ruhiy oziq va qudrat bag'ishlaydi. Faqat moddiy jihatdan ta'minlanish bilan kifoyalanish ongsiz va ruhsiz maxluqlarga xosdir.

Alisher Navoiy «Ma'no ahli» deganda haqiqat yo'liga kirgan komil insonni nazarda tutgan. Shunday ekan ma'naviyat insonning ruhiy olami bilan bog'lik. Ma'naviyat tushunchasi ma'rifat tushunchasini ham o'z ichiga oladi. «Ma'rifat» so'zi arabcha bo'lib, «arafa» so'zidan olingan. U bilish, bilim, ma'lumot, ilm, irfon, tashish, tanishish ma'nolarini bildiradi. Ma'naviyat va ma'rifat tushunchalariga bog'lik atamalardan «madaniyat» so'zi arabcha madina (shahar, keng) so'zidan kelib chiqqan; Arablar kishilar hayot tarzini 2ga bo'lib birini badaviy yoki sahroiy turmushi, ikkinchisini madaniy turmushi deb ataganlar. Badaviylik ko'chmanchi, dashtu sahrolarda yashovchi xalqlarga, madaniylik esa shaharda o'rtoq bo'lib yashab shaharga xos turmush tarzida yashovchi xalqlarga nisbatan ishlatilgan.

Fransuz olimi A. Mai XX asrning 60-yillarida shunday o'ziga xosliklar tufayli madaniyatining 290dan ortiq ta'rifi. yaratilganini jamiyatining ishlab chiqarish ijtimoiy va ma'naviy qo'lga kiritilgan yutuqlar mazmunini, biror ijtimoiy guruh yoki xalqning ma'lum davrida qo'lga kiritgan shunday yutuqlari darajasini, o'qimishli ta'lim-tarbiya qurganlik, ziyolilik va ma'rifatlilik hamda turmushning rna'rifati kishi ehtiyojlariga nios keladigan sharoitlari majmuini bildiradi. Shu sababli bar qaysi millat nafaqat yer osti yer usti boyliklari harbiy qudrati va ishlab chiqarish salohiyatini, balki birinchs navbatda o'zining yuksak madaniyati va ma'naviyati bilan kuchlidir.

«Ma'naviyat asoslari» kursining metodologik bazasini o'rganishda uning quyidagi metodlari asosida ish qurishga diqqat qaratiladi: dealektik metod, qiyoslash taqqoslash (kuzatish, tarixiy yondoshish, mantiq) metodlari, emperik-sotsiologik metod, umummantiqiy metod (sintez, abstraktlash, umummiylik) nazariy metod (abstarktlikdan kontraktlikka) axloqiy metod (ayrim guruh yoki shaxs xulqini tuzatish) izohlash metodi, diagnostika metodi, axborotlash metodi (fan yutuklaridan foydalanish).

Din, fan va san'at negizida shakllanuvchi axloq, ma'naviyat meros hamda qadriyatlar ma'naviyatining tarkibiy qismlari hisoblashadi. Axloq, axloqiy bilimlar, malaka, ko'nikmalar, axloq qoidalari yordamida o'quvchining xulq atfori hatti-harakatlari boshqariiadi. Axloqiy madaniyat o'quvchining ko'p qirrali faoliyati davomida shakllanib boradi.

Qadriyatlar. Omiliy qadriyatlar muhim masalalardan bin bo'lib, u siyosiy emas, ammo ma'naviyatmng tarkibiy qismidir. Mustaqillikmng ma'naviy. zangini qaror toptirishda diniy e'tiqodlar muhirndir. Ijtimoiy ong shakllaridan biri bo'lib, diniy qadriyatlar, elatlar, xalqlarga taailuqli bo'lgan, ularni g'oyaviy jihatdan birlashtiruvchi turli diniy talablar, g'oyalar, rivoyatlar, amaliy marosimlar, bayramlar

majmuasidan iboratdir. Islom dini yer yuzidagi 120 davlatda tarqalgan bo'lib, bn dinga 1 mirdan ortiq kisbi e'tiqod qiladi.

Diniy madaniyatning zaminida Sharq xalqlari kalomi, ya'ni e'tiqod ilmi va Qur'oni Karim, Hadisi- Sharif, Fikh, ya'ni ibodat, huquq, axloq, tarix^dunyoviy bilimlar turadi. Demak, diniy qadriyatlar iymon, e'tiqod, ma'naviy madaniyatning mufaini qtsmlaridan biridir.

MiiJiy qadriyatlar alohida olingan xalq, millat va elatlarning o'z tarixiy taraqqiyoti yaratilgan barcha moddiy va ma'naviy boyliklari, urf-odatlari, marosimlari, bayramlari va millatning o'zligini belgilaydigan boshqa o'ziga xos tomoniari yig'indisidan iboratdir. Bundan tashqari xalq amaliy san'ati, xalq o'yinlari, rasm-rusmlari, urf-odatlari, marosimlari ham milliy qadriyatlar doirasiga kiradi. Ulardan boshqa milliy qadriyatlar ham mavjud: tabiiy qadriyatlar (yer, suv, havo, yer usti va osti boyliklari) ijtimoiy qadriyatlar (oila, millat, sinf va boshqalar) moddiy qadriyatlar (oila, millat sinf va boshqalar) ma'naviy qadriyatlar, iimiimmsoniy qadriyatlar, oilaviy qadriyatlar, shaxsiy qadriyatlar.

«Ma'naviyat asoslari» fani boshqa ijtimoiy-gumanitar fanlar bilan chambarchas bog'lik bo'lib, ularga suyanadi, ulardan ozuqa oiadi. Tarix adabiyot milliy istiqlol g'oyasi, O'zbekiston konstitutsiyasini o'rganish va boshqa fanlar ma'naviyat asosiari fanining nazariy manbalari hisoblanadi. Ular bir-birini to'ldirib boyitib boradi. Yurtboshimiz Islom Karimov ma'naviyat masalasiga jiddiy e'tibor bermoqda. 1994yilda Lining «Istiqlol va ma'naviyat)) asari chop etildi.

1994y 23 aprelda Prezident tomonidan «Ma'naviyat va ma'rifat jamoatchilik markazini tashkil etish to'g'risida))gi Farmoish e'lon qilindi. 1997y 29 avgustdagi Oliy Majlisning 9 sessiyasida qabul qilingan «Ta'lim to'g'risida»gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturida ma'naviyat masalasiga ma'naviy qadriyatiarga katta e'tibor berildi.

Xulosa qilib aytganda ma'naviyatning asosini vatanparvarlik, insonparvarlik, ilmli, ma'rifatli bo'lish, o'z dinini, o'z xalqining urf-odatini sevish, ularni qadrlash kabi yuksak insoniy fazilatlar tashkil etadi.

Vatanirnizmng gullab yashnayotganligini uning jahon hamjamiyatiga yuz tutayotganligi, urf-odatlarimizni qadriyatlarimizni qaytadan tiklayotganligimiz va bularni davlat siyosati darajasiga ko'targanimiz bizning ma'naviyatli xalq ekanimizdan dalolat beradi.

Yangi mavzuni mustahkamlash.

1. 
   Ma'naviyat asoslari fanining predmeti nima?
   
2. 
   Madaniyatnima?
   
3. 
   Ma'naviyat deganda nimani tushunasiz?
   
4. 
   Mafkura nima'?
   
5. 
   Ma'naviyati yuksak inson deb kimni aytsa buladi? Teskarisichi?
   
6. 
   O'zfoek xalqining boy madaniy va ma'naviy merosga nimalar kiradi?
   
7. 
   Ma'naviyatning asosiy tarkibiy qismlari haqida nimalarni bilib oldingiz?
   
8. 
   Islom Karimovm'ng «O'zbekiston o'z istiqlol va taraqqiyot yo'li» asari da
   mamlakatimizni yangilash va rivojlantirishning o'z yo'li to'rtta asosiy negizga
   asoslanishini izohlang.