Mavzu: turkiy tillarning umumiy tavsifi reja hozirgi turkiy tillar taraqqiyotini davrlashtirish. Oltoy tillari oilasi

V.A.Bogorodskiy tasnifi: V.A.Bogorodskiy tasnifida esa asosiy e’tibor tashqi omilga, turkiy tilada so‘zlashuvchi halqlarning geografik joylashuviga, qaratiladi.
1. SHimoliy-sharqiy guruhga yoqut, karagas, tuva tillari kiradi.
Bu guruh yoqut tili so‘z boshidagi S tovushining yo‘qolishi, karagas va tuva tillari esa Y tovushining CH tovushiga, CH tovushining SH tovushiga o‘tishi bilan xarakterlanadi.
2. Xokas guruhiga xokas tili kiritiladi. Bu tilga xos xususiyat so‘z oxirida SH tovushining CH tovushiga o‘tishidir.
3. Oltoy guruhiga oltoy (sho‘r) tili shevalari bilan kiritiladi. Bu guruh qirg‘iz tiliga fonetik yaqinligi bilan xarakterlanadi.
4. G‘arbiy Sibir guruhiga chulim, ishim, tyumen tatarlari tili kiradi. Bu tillarning asosiy fonetik xususiyati eski turkiy tillardagi CH tovushi o‘rnida S tovushining qo‘lanishidir.
5. Volga bo‘yi va Ural guruhi bu guruhga tatar, boshqird tillari kiradi. Asosiy xususiyati unlilarning qisqarishi bo‘lib, boshqa turkiy tillardagi E tovushi I tovushiga, O tovushi U tovushiga aylangan.
6. O‘rta Osiyo guruhiga uyg‘ur, qozoq, qirg‘iz, o‘zbek, qoraqalpoq tillari kiritilgan. Bu guruhni birlashtirib turuvchi belgilari ko‘rsatilmaydi.
7. Janubiy-G‘arbiy guruhga turkman, ozarbayjon, qumiq, gagauz, turk tillari va chuvash tili kiritilgan bo‘lib, sababi to‘liq izohlanmagan.
Ko‘rinib turibdiki, tasnif qilishda fonetik xususiyatlari, geografik joylashuvi asos qilib olingan, ammo tarixiy taraqqiyoti e’tibordan chetda qolgan. Karayim va no‘g‘oy tillari e’tibordan chetda qolgan.
V.V.Radlov tasnifi
1. SHarqiy turkiy tillar: oltoy, barabin, chulim tatarlari, karagas, xokas, sho‘r, tuva tillari. Bu tillarda. jarangsiz undoshlar so‘z boshida ko‘p ishlatiladi.
2. G‘arbiy turkiy tillar: qirg‘iz, qozoq, boshqird, tatar, qoraqolpoq tillari. Bu tillarda so‘z boshida Q, T, P, jarangsiz undoshlari va B jarangli undoshi aktiv qo‘llanadi.
3. O‘rta Osiyo guruhi: uyg‘ur, o‘zbek tillari. Bu tillar O va O‘ unlilarining faqat birinchi bo‘g‘inda uchrashi
4. Janubiy turkiy tillar: turkman, ozarbayjon, turk, qirim-tatar tillari kiritiladi. Bu tillarda so‘z boshida G, D, B kabi jarangli undoshlar ko‘p uchrashi bilan xarakterlanadi.
Asos sifatida tillarning fonetik xususiyatlari hamda qisman geografik joylashuvi olingan bo‘lib, so‘z boshida B jarangli undoshini qo‘llanishini g‘arbiy guruh tillarga xos deb ko‘rsatiladi. Ammo bu xususiyat O‘rta Osiyo va janubiy guruh tillarga ham xosligi nazardan chetda qoladi.
F.E.Korsh fonetik-morfologik xususiyatlariga asoslanib tasnif qiladi.
1. SHimoliy guruhga qirg‘iz, qozoq, oltoy, Volga tatarlari, SHimoliy Kavkaz tatarlarining tillari kiritiladi. Fonetik-morfologik xususiyatlari quyidagi so‘zlarda aks etgan: tau, qolg‘an, sarы, kele turur.
2. G‘arbiy guruhga ozarbayjon, turkman, turk, gagauz tillarini kiritadi. Bu tillarning fonetik-morfologik xususiyatlari yuqoridagi so‘zlar bilan qiyoslanadi: dag, kalan, sari, geler, gelir.
3. SHarqiy guruhga O‘rxun-Enisey yodgorliklari yozuvi tili, eski uyg‘ur tili, chig‘atoy, qipchoq (polovets) kabi o‘lik tillar hamda karagas va xakas kabi jonli tillar kiritiladi: tag‘, sarыg‘, qalg‘an, kelur.