Mavzu. Tuproqshunoslik fanining rivojlanish tarixi. Reja

O’simliklarning har xil o’sish va rivojlanish darajada
oziq moddalarni o’zlashtirish tezligi
O’simliklar har xil o’suv davrida oziqa moddalarga va tashqi muhitga turlicha talabchan bo’ladi. O’simlik tomonidan azot, fosfor, kaliy va boshqa oziqa moddalarni o’zlashtirishi uni o’sish davrida bir tarzda bo’lmaydi. O’simlik o’sishini ilk davrida oz miqdorda oziq moddalar iste’mol qilsa ham, lekin ularni bu davrda yetarli bo’lishi juda muhimdir.
Agarda birorta oziqa (azot va fosfor) yetishmasa, u o’simlik tanasida salbiy iz qoldiradi, keyinchalik bu oziqa qanchalik yetarli miqdorda berilmasin, avvalgi bo’lib o’tgan oziqa kamchiligini o’rnini bosa olmaydi: bu esa o’simlik o’sishi, rivoji va hosildorligini pasaytiradi. O’sish va rivojlanishi jadal sur’atlar bilan o’tadigan davrga kelib o’simlik oziqa moddalaridan ko’p foydalanadi. Hosil tugish davrlariga kelib o’simlikni quruq massasi keskin rivojlanadi, keyinchalik esa u susaya boshlaydi, oziqa moddalarining yutilishi mevalash davrida jadallashib, keyinchalik u ham pasayadi. So’ng organik moddalarni hosil bo’lish jarayoni, ilgari tanada to’plangan oziqa moddalarni qaytadan foydalanish jarayoni natijasida yuz beradi (reutilizasiya). O’simlikni boshlang’ich davrida quruq organik moddadan o’simlikda to’planishi oziqa moddalarni o’zlashtirishiganisbatan kechga qoladi.
O’simlikni oziqlanish jarayonida (kritik) zaruriy davriga to’xtalib o’tadigan bo’lsaq bu davrda birorta oziqa moddasi yetishmasa u o’simlikni o’sishi va rivojlanishiga salbiy ta’sir qiladi. Gullash va meva tugish davrida oziqa moddalar eng ko’p miqdorda o’zlashtiriladi, ular yetishmasa hosil va uning sifati pasayadi. Har xil o’simliklar oziqa moddalarni turli jadallik bilan o’zlashtiradi. Hamma donli o’simliklar (jo’xoridan tashqari), zig’ir, kanop, ertangi kartoshka, ayrim sabzavot ekinlari o’suv davri va binobarin oziqa moddalarni qisqa muddatda foydalanishi bilan farqlanadilar. Masalan, qishki javdar, ko’z mavsumida umumiy foydalanadigan oziqaga nisbatan 25-30 foizini o’zlashtirsa, bu davrda to’plangan quruq modda o’suv davri oxirida to’plangan quruq moddaga nisbatan 10 foizni tashkil qiladi. Bahorgi bug’doy qisqa vaqt ichida naychalash davridan to boshoqlash tamom bo’lguncha 2/3 – 3/4 qism oziqa moddalardan foydalanadi. Kartoshka esa eng ko’p oziqa moddalarni iyul oyida o’zlashtiradi, ana shu oyda kartoshka umumiysiga nisbatan 40-foiz azotdan foydalanadi, 50 foizdan ortiq fosfor, 60 foiz kaliy hosilda mujassamlashgan bo’ladi.