Mavzu: Tuproqning umumfizik xossalari

-jadval.
Qumoq va soz tuproqlar zichlik darajasining baholanishi. (N.A.Kachinskiy)

Zichlik, g/sm^3	Baholash	Zichlik, g/sm^3	Baholash
<1,0	Qo’zilab turuvchi yoki organik moddalarga boy tuproq	1,3-1,4	Kuchli zichlangan haydalma tuproq
1,0-1,0	Yangi haydalgan tuproq	1,4-1,6	Haydalma ostki katlam uchun (qora tuproqdan tashkari) xarakterli ko’rsatkich
1,2-1,3	Zichlangan haydalma tuproq	1,6-1,8	Kuchli zichlangan illyuvial gorizont uchun kursatkich.

tuproq zichligiga doir materiallar tuproqning umumiy g’ovakligini hisoblab chiqarishda, shuningdek tuproqda gumus, azot va boshqa elementlarning hamda nam zahirasini (gektariga kg yoki tonna hisobida) aniqlashda foydalaniladi.
1. tuproqning zichligidan qat’iy nazar, uning turli zarrachalari orasida va struktura agregatlari ichida hamma vaqt ma’lum miqdorda bo’shliqlar kovakliklar mavjud. Bu bo’shliqlarda suv va havo bo’lib, o’simliklarning ildizlari, turli mikroorganizmlar, tuproq jonivorlari (chuvalchanglar, hasharotlar va boshqalar) tarqalgan. tuproqning qattiq qismi zarrachalari orasidagi barcha bo’shliqlarning yig’indisiga u m u m i y k o v a k l i k deyiladi.
Kovaklik (K) tuproqning umumiy hajmiga nisbatan foiz bilan ifodalanib, tuproq zichligi (d) hamda qattiq fazasi zichligiga (d₁) ko’ra quyidagi formula bilan hisoblab chiqariladi:

Kovaklik tuproqning mexanik tarkibiga, strukturasiga, tuproq jonivorlarining faoliyatiga va organik moddalar miqdoriga, haydaladigan yerlarda esa, yerni ishlash hamda tuproqni madaniylashtirish usullariga bog’liq.
tuproqdagi bo’shliqlarning alohida mexanik zarrachalar va struktura agregatlarning oralig’ida va agregatlar ichida tarqalishiga ko’ra umumiy g’ovaklik, k a p i l l ya r va n o k a p i l l ya r kovakliklarga bo’linadi. Shuningdek barcha bo’shliqlar suv va havo bilan egallaganligi sababli, erkin birikkan suv va mustahkam birikkan suv bilan egallangan g’ovaklik hamda havo bilan egallangan (aerasiya) bo’shliqlarga ajratiladi. (25-rasm).