Mavzu: Transaktsiyalar va transaktsion xarajatlarni tahlil qilishga nisbatan yondashuvlar

Mavzu: Transaktsiyalar va transaktsion xarajatlarni tahlil qilishga nisbatan yondashuvlar

Reja
1
2
3
4
Transaksiya va uning turlari
Transaksiya xarajatlari va ularni tahlil qilishga Kouz-Uil'yamson yondashuvi
Transformasiya xarajatlari va ularni tahlil qilishga Nort yondashuvi
Transaksiya xarajatlarini optimallashtirish tajribasi
“moddiy va xomashyolarga kam xarajatlar bilan ko‘p mahsulotlar ishlab chiqaradigan jamiyat emas, balki mahsulotni ishlab chiqarishda transaksiya xarajatlari ulushi past bo‘lgan jamiyat yutuqqa erishadi”.
O.Uil'yamson
“Transaksiya” – bu iqtisodiyot subyektlarining har qanday o‘zaro harakatini yoki o‘zaro munosabatini anglatadi, qaysikim bunda hech bo‘lmaganda bitta hamkor ishtirok etishi zarur. Shunday qilib transaksiya iqtisodiyot subyektlari o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlikka asoslangan harakat hisoblanadi.

“Transaksiya” tushunchasiga mualliflar yondashuviga qarab turlicha ta'riflar berilgan.

Transaksiya – bu tovarlarni o‘zaro almashish emas, balki jamiyat tomonidan yaratilgan mulkchilik huquqlari va erkinliklardan o‘zgalar foydasiga voz kechish va ularni o‘zlashtirish hisoblanadi.
Transaksiya – bu iqtisodiy jarayon hisoblanadi, ushbu jarayonda unda ishtirok etuvchi tomonlar muayyan iqtisodiy maqomga (mulkdor, foydalanuvchi maqomi va h.k.) ega bo‘lishadi yoki boshqalar undan voz kechadi.

Transaksiyalarni quyidagi uchta turini ajratish mumkin:

1

• Savdo bitimi transaksiyasi – mulkiy huquq va erkinliklarni tasarrufidan chiqarish va o‘zlashtirish jarayonini amalga oshirishga xizmat qiladi va uning amal qilishi uchun iqtisodiy manfaatlar hisobga olingan holda ikki tomonning roziligi kerak bo‘ladi.

2

• Boshqaruv transaksiyasi – bunda asosiy tushuncha odamlar orasida bo‘ladigan boshqaruv munosabatlari bo‘lib, ushbu holatda qaror qabul qilish huquqi faqat bir tomonda bo‘ladi.

3

• Mukammallashtirish transaksiyasi – bunda tomonlar huquqlarining nomutanosibligi kuzatiladi, biroq boshqaruvchi tomon o‘rnida huquqlar tasnifini amalga oshiruvchi jamoa boshqaruv organi ishtirok etadi. Bunday transaksiyalar orqali iqtisodiy agentlar orasida boylik qayta taqsimlanadi.

Transaksiya xarajatlarining mavjud bo‘lishi transaksiyalarning u yoki bu turini vaqt va muhit sharoitiga mos ravishda yanada samarali bo‘lishiga yordam beradi. Shuning uchun mazkur operatsiyalar tartibga soluvchi qonun- qoidalarga bog‘liq holda transaksiyalarning turli xillariga bog‘liq bo‘ladi.
Transaksiyalar oddiy (masalan, bozordan biror narsani sotib olish) yoki murakkab (misol uchun, avtomatlashtirish tizimini tashqi maslahatchilar yordamida joriy qilish) bo‘lishi mumkin. Murakkab va mas'uliyatli kelishuvlar har doim shartnomalar orqali rasmiylashtiriladi.