Mavzu: Transaktsiyalar va transaktsion xarajatlarni tahlil qilishga nisbatan yondashuvlar

Click to add Title
1
Click to add Title
2
Umuman olganda, barcha turdagi transaksiyalar quyidagi ikki qismdan iborat bo‘ladi.
Bitimlar tuzish. Bu bosqichda xaridor sotuvchini topishi, narxlar haqida ma'lumotlar yig‘ishi, sifatni baholashi, sotuvchini tanlashi va u bilan bitim tuzishi kerak bo‘ladi. Sotuvchi bozorda joy sotib olishi, mahsulot sifati nazoratini olib borishi va uzluksiz ravishda narxlar haqida axborot yig‘ishi lozim bo‘ladi.
Oldi-sotdi shartnomasini amalga oshirish. Bu bosqichda xaridor tovar haqini to‘laydi, uni o‘z ixtiyoriga o‘tkazadi va tovar sifatini qayta baholaydi.
1.
2.

Har bir transaksiya 4 guruhdagi ma'lumotlarni o‘z ichiga oladi:

Bitim ishtirokchilari
Transaksiyada ishlatilgan resurslar va kutilayotgan natijalar
Ishtirokchilarning resurs va natijalarga nisbatan huquqlari
Tomonlar majburiyatlari
Transaksiya xarajatlari tushunchasini qo‘llagan holda dastlabki tadqiqotlar R.Kouz tomonidan firmalar faoliyatini tahlil qilish uchun o‘tkazilgan. Bunga XX asrning 60-yillarida sanoati rivojlangan yetakchi mamlakatlarda ijtimoiy-iqtisodiy muammolarning keskinlashuvi sabab bo‘lgan.
Transaksiya xarajatlari
nazariyasida ikkita
yondashuv mavjud
Kouz – Uil'yamsonning transaksion yondashuvi (barqaror faoliyat yurituvchi institutlarni tahlil qilish uchun)
Nortning transformasion yondashuvi (institutsional o‘zgarishlarni tahlil qilish uchun).
R.Kouz “Firma tabiati”, deb nomlangan maqolasida (1937) transaksiya xarajatlarini “narxlar mexanizmidan foydalanish xarajatlari”, “ochiq bozorda almashuv transaksiyalarini amalga oshirish xarajatlari” yoki “bozor xarajatlari” sifatida belgilagan. Keyinchalik “Ijtimoiy xarajatlar muammosi” maqolasida (1960) R.Kouz “bozor transaksiya xarajatlari” iborasidan foydalangan.

Iqtisodiy adabiyotlarda “transaksiya xarajatlari” iborasi mustahkam o‘rin egallagan. Bunda transaksiya xarajatlariga berilgan quyidagi ta'rif keng tarqaldi: “transaksiya xarajatlari – axborotni to‘plash va qayta ishlash xarajatlari, muzokaralar olib borish va qarorlar qabul qilish, shartnomaning bajarilishini nazorat qilish va yuridik himoyalash xarajatlari”.