Mavzu: Til va terminologiya

-an `Bu qo‘shimchani «metan», «alkan», «etan» va ho kazo moddalarning nomida uchratamiz. Uning ma’nosi «turdosh» degan yunoncha so‘zga to‘g‘ri keladi va u asl holda -anus deb yoziladi. Bunday qo‘shimcha qo‘shish qoidasini 1865-yilda nemis kimyogari Avgust Vilgelm Goffman (1812-1892) tomonidan kiritilgan. Uglevodorodlarning nomida «an», «en», «in» qo‘shimchalari qo‘shish orqali, ushbu uglevodorodda boshlang‘ich alkandagiga nisbatan mos ravishda 0, 2, yoki, 4 ta vodorod atomi kamligini ifodalash g‘oyasi ham aynan Goffmanga tegishli. -at «Atsetat», «benzonat», «linoleat», «ammiakat», «silikat», «sulfat», «bromat» va ho kazo juda ko‘plab nomlar tarkibida ushbu qo‘shimcha mavjud. Uning kelib chiqishi lotin tilidagi –atus qo‘shimchasi bilan bog‘liq bo‘lib, u muayyan shaxsga qandaydir vazifa, yoki, topshiriq biriktirilganligini bildiradigan qo‘shimcha bo‘lgan. Masalan, delegat, laureat va ho kazo terminlarda shu qo‘shimcha shu ma’nosi bilan mavjud. -en «Alken», «etilen», «amilen», «dien», «metilen», «atsetilen» va ho kazo yana ko‘plab terminlar va nomlar tarkibida bu qo‘shimcha mavjud. Qadimda bu qo‘shimchadan yunonlar ona, yoki, xotin tarafdan tug‘ilgan qiz qarindoshlarini alohida urg‘u bilan ifodalash uchun foydalanishgan va ularda –ene tarzida yozilgan. Kimyoda esa bu qo‘shimcha asosan XIX-asr o‘rtalaridan keyin paydo bo‘lgan va u boshlang‘ich moddaga nisbatan kamroq vodorod atomi tutgan modda yoki, molekulani ifodalash uchun qo‘llaniladi. Masalan, formulasi C2H4 bo‘lgan etilen, C2H5 etandan ko‘ra bittaga kamroq vodorod atomi tutadi. (Ya'ni, etilen bu go‘yoki – etanning qizi).

Kimyoda shuningdek, yuqorida sanab o‘tilgan standart old qo‘shimchalardan tashqari, so‘z ketidan qo‘shiluvchi qo‘shimchalar ham ko‘p bo‘lib, quyida, shunday qo‘shimchalardan bir nechtasi haqida ma’lumot keltiramiz.