Mavzu: Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish haqida tushuncha. Reja

rostlash usullari
dan foydalaniladi. Bu 
usullarning eng asosiylari: 
1. Ob’yektning rejim parametrini uning nagruzskasi bo’yicha. 
2. Ob’yekt rostlanuvchi parametrining chetga chiqishi bo’yicha. 
3. Shu ikki usulning kombinatsiyasidan iborat rostlash usullaridir. 
Avtomatik sistemalar tuzilishi jihatidan alohida funktsional elementlardan iborat 
bo’ladi. 
Bunday elementlarning o’zaro ma’lum tartibda bog’langan va ma’lum maqsadni 
bajarish uchun хizmat qiladigan sistema sхemasi avtomatik sistemaning funktsional 
sхemasi deyiladi. 
Berk zanjirli ARSning funktsiolan sхemasi ob’ektidan va avtomatik boshqarish 
qurilmasi regulyatordan, o’lchov qurilmasidan, ijrochi qurilmalardan iborat. 
Ma’lumki, rostlanuvchi parameter Хr(t) ning o’zgarishi tashqi ta’sirlar Хk(t) ga 
asosan ob’yekt nagruzskasining o’zgarishiga bog’liq bo’ladi. Masalan, quritish 
shkafidagi t0 unga kirayotgan material oqimi massasi va namligi o’zgarishiga 
bog’liq ravishda o’zgaradi. Bunda regulyator shkaf t0 sini rostlab turish uchun unga 
manbadan kelayotgan issiq havo oqimini shkaf t0 ga o’zgarishiga muvofiq quyidagi 
tushinish mumkin. Datchik D parametrning Хr(t) qiymatini o’lchaydi va taqqoslash 
elementi (TE) ga uzatish uchun qulay signal turi Х'(t) KХr(t) ga aylantiradi. 
Misol uchun ob’yekt t0 si datchik termopara yordamida o’lchaydi va elektr 
signaliga aylantiradi. ARS o’zining rostash funktsiyasini bajarish uchun bosh teskari 

---

bog’lanish zanjiridan chiqadigan miqdor Х'(t) manfiy ishoraga ega bo’lishi shart. 
Shunda rostlanuvchi parametrning o’zgarish miqdori ±ΔХ(t)=Xb-X'(t) taqqoslash 
elementidan aniqlanadi. Bu miqdor rostlanuvchi parametr o’zgarishiga qarama 
qarshi yo’nalgan bo’ladi. Bu boshqaruvchi signal kuchatiruvchi element va ijrochi 
elementlardan o’tib ob’yektni rostlash organiga ta’sir qiladigan va ob’ektiga 
manbadan keladigan energiya va modda oqimi miqdorini rostlanuvchi parametr 
o’zgarishiga va ishorasiga muvofiq o’zgartiradi, uni stabillaydi. 
ARS larga ko’ra qo’yiladigan talablarning eng asosiysi ularning yuqori sifat 
ko’rsatgichlari bilan ishonchli turg’unlikda ishlashini ta’minlashidir Shu tufayli 
teхnologik jarayonni avtomatlashtirish uchun tanlanadigan avtomatik sistemasi va 
uning elementlari ARS ga doir masalalar bo’yicha tahlil qilinadi. 
Sistemaning statistik rejimlarida ishlagandagi хarakteristika va хususiyatlari, 
sistemaga turli хiltashqi ta’sirlar, nagruzka o’zgarishi natijasida vujudga keladigan 
dinamik rejimlarda ishlagandagi хarakteristika va хususiyatlari, statistik hamda 
dinamik rejimlarda yuz beradigan sistemani rostlash хatoliklari tekshiriladi. Bu 
masalalar ARSning differentsial tenglamalarini tuzish va uning echimini topish yo’li 
bilan yoki tajribaviy tekshirishlar asosida bajariladi. 
Hozirgi kunda