Мавзу: “Teatr tarixi” kursiga kirish

Fransuz teatri. JAN POL SARTR (1905-1985-y.).
Jan Pol Sartr yirik nasr 
ustasi va ekzistensializm falsafa maktabining nufuzli rahbari sifatida tanilgandan 
so'ng dramaturgiyaga kirib keldi. Ijodiyotda u ma'lum ma'noda o'z falsafiy 
qarashlarini ifoda etdi. Tarixiy sababiyat inkor etiluvchi bu falsafiy maktabda 
asosan axloqiy muammolar idrok etiladi: foniy dunyoning o'tkinchiligi, olamda 
yuz beruvchi har bir narsaning insonga bog'liqligi va uning alohida mas'ulligi bu 
falsafa tizimining asosiy muammolaridan hisoblanadi. 
Sartr «Bibliya»dan olingan birinchi pyesasini 1940-yili qamoqxonada yozdi 
va shu bo'yi teatrning targ'ibot minbariga aylanishini ko'zlab, «Pashshalar» (1942) 
asarida qarshihk harakati g'oyalaririi ifoda etishga harakat qildi. Asarni Snarl 
Dyullen sahnaga qo'ydi va chindanda, bu pyesa urush yillari da'vatnomaga aylandi. 

---

 
Jonli obrazlarni siyosiy va falsafiy tarafkashlik ruhida ifodalash Sartr 
ijodining keyingi bosqichida yetakchi o'ringa chiqadi. «Berk eshik ortida» (1944) 
degan bir pardali pyesasi muallifning shunday falsafiy qarashlari aks etgan asar 
hisoblanadi. Voqelikka tarafkashlik ruhida qarash uning «Harom qo'llar» (1948), 
«Dafnsiz qolgan murdalan» (1946) pyesalarida ham o'z ifodasini topgan. 
Absurd teatri.
1950-yillarning boshlarida Ejen Ioneskoning «Kal bosh 
qo'shiqchi ayol», «Dars», «Kursilai» pyesalari Parij teatrlarida paydo bo'lgach, 
tanqidchilar ularni «bema'nilik-absurd» deb g'ovg'o ko'tardilar. Chindanda, ularda 
inson qilmishlari mashara ostiga olingan, inson aqli to'mtoq, betayin, g'irt 
ma'nisizlik namunasi tarzida tasvir etilgan edi. Lekin teatrdagi bu yo'nalish davom 
etaverdi. «Absurd teatri» deb nom olgan bu teatrning asoschilaridan Ionesko 1970-
yili Fransiya san'at Akademiyasi a'zosiga aylanadi, Bekket 1969-yili Nobel 
mukofoti bilan taqdirlanadi. 
Semyuel Bekket (1906—1989) millatiga ko'ra irland, o'z roman va pyesalarini 
fransuz va ingliz tillarida yozgan. Uning «Godoni kutish» (1952) degan eng 
mashhur pyesalaridan birida Vladimir va Estragon o'z xojasi Godoni kutakuta 
butun voqea davomida o'z tayinsizligini namoyon etadi. Asarning ikkinchi 
pardasida bu ikki ishtirokchi yana o'sha kutish manzilida ko'rinadilar. Kutakuta 
zerikkan Estragon: «Ketaylik», deydi. Vladimir — «ketaolmaymiz», Estragon — 
«nega», Vladimir — «Godoni kutyapmiz», Estragon — «ha-ya, to'g'ri», deydi. 
Godo sahnada paydo bo'lmaydi. Kutishning o'zi bema'nilik ekani bu kimsalarni 
bezovta qilmaydi. 
Ejen Ionesko (1912—1994) ijodida, ayniqsa, fojeiy fars janriga oid asarlar 
ko'p o'rin olgan. Ionesko ham Bekket kabi o'z asarlarida inson hayotining o'tkinchi 
va ko'pikdek omonat ekanligi g'oyasini olg'a surgan. «Kursilar» (1951) asarida aql-
hushi kirdichiqdi bo'lib qolgan chol bilan kampir obrazlari orqali borliqning 
ma'nosizligi haqida so'z ochilgan. 
Bekket va Ionesko asarlarining dunyo sahnalarida muvaffaqiyat 
qozonishining bosh sabablaridan biri ularda inson shaxsi muammosi xolisona va 
keskin qo'yilishi bilan izohlanadi. Bunga Ionesko ijodining ajoyib namunalaridan 

---