Mavzu: Tasavvufning vujudga kelish tarixi

Zuxd fi-dunyo. Tarikat yulini tutgan kishi barcha dunyoviy boyliklardan, mol-mulk va noz-ne’matlardan voz kechishi, uzini tiyishi darkor.
Tavakkul al-Allo. Tarikat a’zosi Alloxga mutloko ishonishi, unga sitkidildan e’tikod kilishi, barcha ishlarni kilishda uning mexribonligi va kudratiga umid boglashi zarur.
Kano‘a-kanoat . Solik mol-dunyoga, boylikka mukkasidan ketmasligi, unga xirs kuymasligi, oz narsa bilan kanoatlanishi, sabr-tokatli va kanoatli bulishi shart.
Uzlat. Solik yolgiz kolib, xaloyikdan uzoklashib, kalbini mustaxkamlab, xis-tuygularini jilovlab, botinan uzini chiniktirib, poklanib bormogi zarur.
Mulozamat az-zikr. (Uzluksiz zikr). Tarikat a’zosi doimo Allox nomini tilga olib, butun kalbini U bilan tuldirib borishining shartligi. Shundagina pastkashlik, xasad, ochkuzlik, ikkiyuzlamachilik va boshka salbiy illat va razilliklar kishi kungliga yul topa olmaydi.
Tavajjux. Solik butun kalbi, bor vujudi bilan Alloxga murojaat kilishi, Unga cheksiz muxabbat kuyishi, undan boshka narsa borligini xis etmasligi lozim.
Sabr. Solik tugri yuldan adashmasdan borishi uchun uz mayllarini sundirishi, xayvoniy xususiyatlardan – shaxvoniy xirsu xavolardan kutulmogi kerak.
Murokaba. Tarikat a’zosi uz kalbini xar kanday pastkashliklardan saklamogi, riyo va makru xiyla nayranglardan xalos bulmogi shart. Shundagina dil yomon illatlardan poklanadi, rux nafs natijasida zanglab kolgan bulsa, jilo topadi.
Rizo. Sufiy endi Allox uni sevib kolganligini sezadi. Rizolik makomi solikning Xakka etishganligini bildiradi.
BAHOUDDIN NAQSHBAND (1318-1389) – nakshbandiylik tarikatining buyuk namoyondasi. El orasida Xoja Baxouddin Balogardon, Xujai Buzruk, Shoxi Nakshband nomlari bilan mashxur. Buxoroda Kasri Xinduvon kishlogida tugilgan. Baxouddin Nakshband Boboyi Samosiy, Amir Kulol, Mavlono Orif, Xalil ota, Kusam Shayx kabi ustozlardan sabok olgan. U ikki marta xaj kilgan. Garibona xayot kechirgan, fakat uz mexnati orkali dexkonchilik va keyinrok mis va kimxobga naksh solish bilan kun kurgan. Uz ta’limotini yaratishda Abduxolik Gijduvoniy asos solgan. «Xojagon» silsilasining sakkiz moddadan iborat koidasiga uzining uch koidasi (talabi) ni kushib uni takomilga etkazdi. Shu tarika tasavvuf nakshbandiya tarikatida yanada mukammallikka erishdi.
Nakshbandiya tarikati uzining mazmun-moxiyati jixatidan yangi tarbiya usullari – suxbat ta’limi, yashirin, botiniy zikr, «anjuman ichra xilvat»ni olga suradi va targib kilishi bilan ajralib turadi. Ya’ni Alloxga yakinlashishning butunlay yangi bulgan, sifat jixatdan avvalgi tarikatlardan tubdan fark kiladigan o‘n bitta koida, talab va usullarini ishlab chikkanligi bilan ajralib turadi.
Xush dar dam. Tarikat a’zosi doimo Allox nomiga zikr kilishi, zikrga gark xolatda xushchakchak bulib yurmogi lozim. Botindan chikayotgan xar bir nafas xushyorlik va ogoxlik, xuzur ila chikmogi lozim, toki bunda gaflat unga xech yul topa olmasin.
Nazar bar kadam. Muridning nazari doim oyok panjalarining ustida bulsin, uning nazari boshka narsalarga sochilmasin va keraksiz joyga tushmasin. Lozim bulmagan joyga bormasin.