Mavzu: Tarix darslarida tafakkur, malaka va ko’nikmalarni hosil qilish va uning ahamiyati

uning ahamiyati.                    

-  o‘quvchilarga  tarix  o’z  millati  va  uzga  millatlarning  siesiy,  iktisodiy, 

madaniy  rivojlanish  konuniyatlarini  izchil  o‘rganish  kuroli  ekanligini 

anglatishdir. 

 

-  O‘quvchilar  ijtimoiy  ongini    shakllantirishda  tarix  fanining  urni  va 

axamiyati  xar  kachongidan  ortdi.  Ayni    paytda  mazkur  fanni  turli  soxa 

yunalishlari  bilan  mu  o‘quvchilarga  tarix  uz  millati  va  uzga  millatlarning 

siesiy, iktisodiy, madaniy rivojlanish konuniyatlarini izchil o‘rganish kuroli 

ekanligini anglatishdir.m 

staxkam alokadorlikda o‘rganishga bo‘lgan extiyoj xam kuchaydi. 

-  o‘quvchilarni  tarixiy  vokealarni  idrok  etish  yunaltirish  orkali  ularning 

uzligini  anglash  shaxs  sifatida  kamol  topishga  yordam  beradigan 

tushunchalar,milliy, umuminsoniy kadriyatlar ruxida tarbiyalash; 

 

-  o‘quvchilarga  tarix  uz  millati  va  uzga  millatlarning  siesiy,  iktisodiy, 

madaniy  rivojlanish  konuniyatlarini  izchil  o‘rganish  kuroli  ekanligini 

anglatishdir. 

-   tarixiy  makon,  tarixiy  davr,  tarixiy-ijtimoiy  xarakat,  uni  xarakatga 

keltiruvchi  kuchlar:  ijtimoiy  gurux,  tabaka,  kabila  urug,  xalk,  millat  va 

ularning tarakkiet boskichlari; 

  

-  siyosiy  tarix,davlatlarning  paydo  bo‘lishi  va  rivojlanishi,  etnoslar  tarixi 

kabila,urug,xalkning vujudga kelishi, turmush tarzi,ulka tarixi. 

O‘qitish uslubiyoti       Uslubiyot xakida tarixiy nazariyaning metodologik asosini 

bilishning dialektik  yuli,  ya’ni  jonli  mushoxadadan  abstrakt  tafakkuriga  va undan 

amaliyotga  o‘tish  tashkil  etadi.  O‘quvchilarda  tarixiy  tasavvur  va  tarixiy 

tushunchalarni  shakllantirish  uslublari-uslubiyotning  markaziy  masalasi  bo‘lishi 

kerak.  

---

 

6 

Tarixiy tasavvur va tushunchalarni shakllantirishning 5 guruxi bor:  

1 

Tarixiy 

tasavvurlar 

va 

tushunchalarni 

shakllantirish 

uslubiyoti,                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                       

2.  Umumiy tushunchalarni shakllantirish uslubiyoti,   

3. Vakt va fazoda tarixiy rivojlanish dialektikasini ochib berish        .  …uslublari  

4. Tarixiy zamonaviy vokealar bilan boglanish uslublari,  

5  Tarixiy  bilmlarning  xayot  va  xukukiy  demokratik  davlat  ko‘rish    amaliyotida 

kullanilishi,                           

           Maktabda  tarix  o‘qitishning  kuyidagi  manbalarini  o‘qituvchilarga  tavsiya 

etish  mumkin:  1)  xikoya  uslubi  va  maktab  ma’ruzasi:  2)suxbat  uslubi:  3) 

ko‘rsatmali  uslub:  4)  darslik  bilan  ishlash  uslubi:  5)  badiiy  adabiyotlardan 

foydalanish  uslubi:  6)  tarixiy  xujjatlar  bilan  ishlash  uslubi:  7)  videotasmalarda 

ko‘rish:  8)  test  surovlari  buyicha  ishlash  uslubi:  9)  kompyuterdan  foydalanish 

uslublari.

2

 

O‘qitish uslubiyoti ba’zan  o‘quvchilarning bilish  faoliyati, faollik darajasiga 

karab klassifikatsiyalash tavsiya kilinadi. Bu tarzda  ajratish o‘qitish usulbiyotidan 

ko‘ra,  ko‘prok o‘qitishning umumiy xarakteriga taalluklidir. O‘qitishning quyidagi 

uslubiyotini tavsiya etish mumkin: 

1.  tarix sanalarni o‘rganish usulblari. 

2.  Xronologiyani o‘rganish uslublari; 

3.  Maxalliy tarixiy vokealarni o‘rganish uslublari; 

4.  Asosiy tarixiy tsshunchalavrni shakllantirish uslublari; 

5.  Sabab - natija alokalarni o‘rganish uslublari; 

6.  Tarixiy  jarayonning  konuniyatlarini ochib berish uslublari; 

Uslubiyot  xakida  nazariyaning  metodologik  asosini  bilishning  dialektik  yuli, 

ya’ni jonli mushoxadadan abstrakt tafakkurga va undan amaliyotga o‘tish tashkil 

etadi.  O‘quvchilarda  tarixiy    tasavvur  va  tarixiy    tushunchalarni  shakllantirish 

uslublari  xakida  masala  uslubiyotning  markaziy  masalasi  bo‘lishi  kerak.  SHu 

                                                 

2

 T.Toshpo’latov, Y.G’afforov – Tarix o’qitish metodikasi Toshkent 2002 30-48-bet 

---

 

7 

asosda  o‘quvchilarda  tarixiy  tasavvur  va  tushunchalarni  shakllantirishning  5 

guruxi bor: 

tarixiy  tasavvurlar va tushunchalarni shaklllantirish uslubiyoti: 

reproduktiv uslub; 

ilmiy - tadkikot uslubi; 

kisman izlanish yoki  evristik uslub; 

muammoli ta’lim yoki muammoli o‘qitish; 

o‘qitishning  birinchi    va  ikkinchi  usulida  o‘quvchilar  urganilgan  materialni 

puxta  esada saklab kolishlari va uni kayta so‘zlab berishlari mumkin. 

 

Muammoli  ta’lim  yoki  muammoli  o‘qitish  usuli  birinchi    usuldan  ko‘ra 

samaralirokdir 

 

Muammoli  ta’lim  yoki  muammoli  o‘qitish  usuli  birinchi    usuldan  ko‘ra 

samaralirokdir.  O‘qituvchi  o‘quv  materialini    bayon  kila  turib,  o‘quvchilar 

oldiga muammoli savolar kuyadi, o‘quvchilar bilan birga uni xal kilish yullarini 

topadi,  boshkacha  kilib  aytganda,  o‘qituvchi  o‘quvchilarga  tarixiy  bilimlarni 

tushuntirish  bilan  birga,  ularni  shu  bilimlar  ustida  uylashga  majbur  etadi. 

Ularning  fikrlash kobiliyatini tezlashtiradi, kizikishlarini orttiradi.  

       Maktab tarix  kursida ta’lim-tarbiyaviy  jixatdan  juda  muxim  bo‘lgan,  keng va 

obrazli  kilib  yoritilgan  faktlardan  tashkari,  ular  o‘rtasidagi  boglanishlarni 

aniklashga yordam beradigan boshka faktlar, vokeaning sodir bo‘lgan yili, joyning 

nomi  va  statistik  ma’lumotlar  xam  beriladi.  Ular  juda  kiska,  ba’zan  spravka 

shaklida  bulsada,  tarixiy  jarayonni  bir  butun  yaxlit  tasavvur  etish,  tushunchalar 

tizimini  va  ijtimoiy  rivojlanishning  konuniyatlarini  tulik  uzlashtirishga  yordam 

beradi.  O‘quvchilar  xotirasida  saklanib  kolinishi  kerak  bo‘lgan  tarixiy  materiallar 

tarixiy  bilimning  muxim  tarkibiy  kismini  tashkil  etadi.  Obrazli  –  tarixiy 

tasavvurlarini  shakllantirish,  tarixiy  faktlar,  xranologiya  va  boshkalarni  xotirada 

mustaxkamlash tarixni o‘rganishning birinchi boskichini tashkil etadi xolos. Uning 

---

 

8 

eng muxim ikkinchi boskichi - tarixiy tushunchalarini shakllantirishdir. 

3

 

                 Jamiyat  va  uning  ijtimoiy  tarakkieti  tarix  fani  asosini  tashkil  etib,  shu 

fanning  ob’ektidir.  Tarix  fanining  predmeti  esa  utmishda  ruy  to‘g‘risidagi 

bilimlarni singdirish; 

- 

o‘quvchilar  tarixiy  tafakkurini  shakllantirish  orkali  tarixiy  jarayonga  yagona 

xodisa sifatida karab ( utmish- bugun - kelajak) , ularda tarixiy bilimlar vositasida 

ijodiy endoshuv malakalarini xosil kilish;  

- 

o‘quvchilarni  tarixiy  vokealarni  idrok  kilishga  yunaltirish  orkali  ularning 

uzligini  anglash,  shaxs  sifatida  kamol  topishiga  yordam  beradigan  tushunchalar, 

milliy, umuminsoniy kadriyatlar ruxida tarbiyalash; 

- 

       V  SINF  o‘quvchilarga  tarix  uz  millati  va  uzga  millatlarning  siesiy, 

iktisodiy,  madaniy  rivojlanish  konuniyatlarini  izchil  o‘rganish  kuroli  ekanligini 

anglatishdir. 

          Tarix  fanining  o‘rganish  ob’ekti  xalklarning  utmishi,  bashariyatning  tabiiy 

va ijtimoiy /inson-tabiat-jamiyat\ xaetini o‘rganishdan iborat. 

           Maktab tarix kursining asosiy mazmuni Vatan va jaxon tarixida uz ifodasini 

topadi.  

          Tarixiy  xodisalar  va  vokealarni  o‘rganishga  kuyilgan  talablar  U-X  sinflar 

o‘quvchilarining  eshi,  bilim  saviyasi,  ruxiy  xususiyatlari,  jismoniy  rivojlanishi 

darajalariga  mos bo’lishi lozim. 

- 

tarixdagi  yillarni  xisoblashdan  to‘g‘ri  foydalanish,  asrni  mingyillik  bilan 

kieslash, vokealar davomiyligi va monandligini belgilash; 

- 

xaritadan    tarixiy  ob’ektlarni  to‘g‘ri  kursatish,  murakkab  bulmagan  jadvallar, 

ulardagi ma’lumotlar asosida ukish; 

- 

tarixiy  faktlarni  eng oddiy  usulda taxlil kilish,  ayrim  faktlarni umumlashtirish 

va oddiy rejasini to‘zish; 

- 

darslik  matni  va  undagi  rasmlar  bilan  ishlash,  asosiy  jixatlarini  ajratib 

kursatish; 

- 

darslik matni mazmunini kayta xikoya kilib berish; 

                                                 

3

 A.Sa’diyev – Maktabda tarix o’qitish metodikasi  Toshkent “O’qituvchi” 1988 109-118-bet 

---

 

9 

- 

darslik va xujjatlar asosida tarixiy arboblarga tavsifnoma berish; 

- 

darslikdagi tarixiy atamalarni to‘g‘ri ishlatish va tushuntirish; 

- 

boshka o‘quvchilarning javoblariga og‘zaki baxo berish; 

- 

urganilgan xikoyalar tarixiy xakikatga asoslanganligini xis kildira borish; 

- 

ruy  beraetgan  vokelik  asosida  o‘quvchilarni  mustakil  xikoyalar  to‘zishga 

odatlantirish.