Мавзу: Тарихий жараёнда жамиятнинг маданий ва маънавий қадриятлари. Жамият ва тарих фалсафаси

Қадрият

• Қадрият арабча сўз бўлиб, қадр-андози, ўлчов, меъёр деган маънони англатади. Фалсафий маънода қадрият – табиий ва ижтимоий ҳаётда намоён бўладиган, одамлар томонидан қадрланадиган, улар учун фойдали, аҳамиятли, моддий иқтисодий, маданий, маънавий, мавкуравий, сиёсий, ҳуқуқий, диний, миллий, ижтимоий омиллар йиғиндиси бўлиб ҳисобланади. Қадриятлар тушунчаси қадр-қиммат деган маънони англатади. Оддий қилиб шуни айтиш керраки, «қадрият» иборасининг мазмуни жуда содда бўлиб, унинг етимологик мазмунига вобастадир. Қадриятлар – одамлар қадрлайдиган нарсалардир.

Карл Поппер

• Қадриятлар фалсафий назариясининг баъзи масалалари, ўтган 19-чи асрнинг иккинчи ярмида Европада янги кантчилик мактабига мансуб В. Виндэлбанд, Г. Рикарт ва бошқалар томонидан ишлаб чиқилди. Қадрият назариясини ўрганиш юнонча – қимматбаҳо маъносини англатувчи аксиология деган илм соҳасини вужудга келтиради. 19-чи асрнинг 20-50 йилларида М. Шэлер, Н. Гартман, Р.Б. Перри, С.П. Поппер каби немис ва америка файласуфларининг асарларида бу фаннинг асослари шакллантирилди.

Моҳият ва мазмунига кўра қадриятларни қўйидаги шакл ва гуруҳларга бўлиш мумкин.

1. Табиий қадриятлар.

• Табиий қадриятлар инсонни ўраб турган, инсоннинг пайдо бўлиши, ривожланиши ва яшаши учун зарур бўлган табиий муҳит ва шароитлар мажмуасидан иборат. Буларга Ер, сув, ҳаво, фойдали қазилмалар, қуёш, коинотдаги сайёра ва юлдузлар, ўсимликлар, ҳайвонот - табиат киради.

2. Ижтимоий қадриятлар.

• Жамиятнинг ҳаётий фаолияти учун зарур бўлган ва инсониятнинг тараққиёт жараёнида юзага келган ижтимоий соҳа ва тўзилмаларнинг мажмуи (ишлаб-чиқариш, корхона, ташкилот, муассасалар, оила, муллат, синф ва ҳ.к.).

Қадриятлар икки турга бўлинади.