Mavzu: tabiiy resurslar: tuproq, suv, O’simlik va hayvonlarni muhofaza qilish

Sanoat
Sanoat
rivojlanishining
rivojlanishining
tabiatg a
tabiatg a
salbiy
salbiy
ta
ta
’
’
siri
siri
•
•
Sanoat
Sanoat
texnikasining
texnikasining
rivojlanishi
rivojlanishi
tabiiy
tabiiy
resurslarini
resurslarini
iste
iste
’
’
mol
mol
qilinishining
qilinishining
juda
juda
tezlik
tezlik
bilan
bilan
o
o
’
’
sib
sib
borishi
borishi
bilan
bilan
birgalikda
birgalikda
amalga
amalga
oshirilmoqda.Dunyoning
oshirilmoqda.Dunyoning
ko
ko
’
’
pgina
pgina
rayonlarida
rayonlarida
tabiiy
tabiiy
resurslardan
resurslardan
foydalanish
foydalanish
suratlari
suratlari
tabiatning
tabiatning
o
o
’
’
rnini
rnini
to
to
’
’
ldirish
ldirish
ya
ya
’
’
ni
ni
tabiatning
tabiatning
unga
unga
yetkazilgan
yetkazilgan
zararini
zararini
bartaraf
bartaraf
etish
etish
imkoniyatlaridan
imkoniyatlaridan
bir
bir
necha
necha
baravar
baravar
ortib
ortib
ketdi
ketdi
.
.

---

- 27 - 
Insonning tabiatga turli yo‘llar bilan ta’sir qilishi,
faoliyati tufayli bo‘ladigan tabiiy o‘zgarishlarga 
antropogen ta’sir 
deyiladi.
Hozirgi energetikaning shiddat bilan o‘sishi 
natijasida butun Yer kurrasi atrofidagi havo harorati 
ma’lum darajada ko‘tarilishi kuzatilmoqda. Bu esa 
abadiy muzliklarni eriy boshlashiga olib kelishi 
mumkin. 
Atrof—muhitning, jumladan atmosfer havosi, suv, 
tuproqlarning ko‘pdan—ko‘p sanoat korxonalari, 
avtotransport vositalari, turli kimyoviy moddalar bilan 
ifloslanishi aholi salomatligiga katta zarar keltirmoqda. 
Yer yuzida shaharlarning o‘sishi va rivojlanishi, 
aholisi salmog‘ining ortishi-
urbanizatsiya
jarayoni 
atrof-muhit 
ifloslanishining 
kuchayishiga 
sabab 
bo‘lmoqda.

---

- 28 - 
Қурилишнинг ривожланиши ўсимликлар
нобуд бўлишига олиб келади,
қурилишлар дарахтларга, уларнинг
баргларига, тупроққа ва бошқа
ўсимликларга ёмон таъсир кўрсатади.
T.A.Akimova va V.V.Xaskinlar bo‘yicha(1998) 
sayyora yuzasida tabiiy resurslarni o‘zlashtirishda inson 
tomonidan ko‘chiriladigan moddalarning massasi yiliga 
4 trillion tonnadan ortgan.
Yer ostidan qazib olinadigan va jahon iqtisodiyoti 
tomonidan o‘zlashtiriladigan biomassa va materiallar 
yiliga 120 mlrd. tonnadan ortiqni tashkil qiladi va uning 
faqat 7,5%idan ishlab chiqarish jarayonida zarur 

---

- 29 - 
mahsulotlar olinadi va katta qismi chiqindi holida atrof 
muhitga tashlanadi.
 
Hozirgi vaqtda Yer yuzi aholisi uchun kuniga 2 mln. 
tonna oziq-ovqat, 10 mln. m
3
ichimlik suvi, nafas olish 
uchun 2 mlrd.m
3
kislorod zarur bo‘ladi. 
Ilmiy-texnika revolyusiyasi sharoitida biosferada
amalga oshayotgan jarayonlar uning yangi sifat holati-
noosferaga o‘tishini taqazo qiladi.
Noosfera 
tushunchasini 
fransuz 
olimi 
E.Le-
Rua(1927) kiritgan va P. Teyyar-de-SHarden tomonidan 
ishlab chiqilgan. Noosfera ta’limotini V.I.Vernadskiy 
rivojlantirgan.
Noosfera
deganda inson mehnati va ilmiy faoliyati 
ta’sirida o‘zgargan va uning yashashi uchun optimal 
bo‘lgan biosfera sharoitlari tushuniladi.
XX 
asrning 
ikkinchi 
yarmida 
insonning 
biosferadagi jarayonlarga ta’siri umumsayyoraviy 
miqyosga etdi va uning barqaror muvozanat holatiga 
kuchli ta’sir ko‘rsatdi.

---

- 30 - 
Yer yuzidagi mavjud ekosistemalarning 63%dan 
ortig‘i o‘zlashtirildi, o‘zgartirildi yoki buzildi. 
Sayyoramizda 
37% 
tabiiy 
holida 
saqlangan 
ekosistemalar mavjud va aynan shular biosferadagi 
barqaror muvozanat holatini ta’minlab turibdi.
Bunda ekosistemadagi o‘simlik va hayvon turlari 
yig‘indisi-
biota 
biosferada hal qiluvchi, tartibga 
soluvchi rol o‘ynaydi. Ekosistemadagi tirik organizmlar 
o‘zaro oziq zanjiri, modda va energiya almashinuv 
orqali uzviy bog‘langan va undagi barqaror muvozanat 
holati-
gomeostazni
belgilaydi.
Tabiatdagi o‘zgarish yoki salbiy ta’sir natijasida 
biror organizm nobud bo‘lsa, boshqa shunga yaqin 
organizm uning o‘rnini darhol egallaydi va muvozanatni 
saqlab turadi.
Bu jarayon