Mavzu: tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi pedagogik fan sifatida

yakuniy suhbat. 
Dars  boshlanishidagidek  tashkiliy  ravishda  tugallanishi  kerak.  Buning  uchun 
o’qituvchi o’quvchilarga barcha ish qurollarini to’plashni, ularni tozalab, ko’rsatilgan 
joyga qo’yishni taklif  qiladi.  Vaqtning  bir  qismi  o’quvchilarning  o’zlarini  tartibga 
keltirib  olishlari:  ust  va  oyoq  kiyimlarini  tozalashlari,  qo’llarini  sovun  bilan 
yuvishlari va hokazolar uchun qoldiriladi. 
Darsni  muvaffaqiyatli  o’tishi  va  qafiy  intizomga  erishish  uchun  o’qituvchi 
yana  ish  boshlangungacha  har  bir  o’quvchiga  mehnat  qiladigan  maydonchani 
ko’rsatadi, shuningdek, kerakli individual ish qurollarini va ekish materialini beradi. 
Har bir o’quvchi ish bilan band bo’lishi lozim, ish natijalari dars oxirida tekshirilishi 
va baholanishi kerak. 
Maktab  geografiya  maydonchasida  o  'tkaziladigan  dars.  Joydagi  amaliy  ish  va 
kuzatishlarning  ko’p  qismini  maktaboldi  yer  maydonida  jihozlangan  geografiya 
maydonchasida  o’tkazish  mumkin.  Bunday  maydonchada  odatda  tushuntiriishi  va 
o’zlashtirilishi qiyin bo’lgan murakkab mavzular o’iganiladi. Geografiya maydonchasida 
ishni  tashkil  etish  maktaboldi  maydonidagidek  bo’ladi.  Geografiya  maydonchasidagi 
darsga  “Tabiatda  suv”  mavzusidagi  dars  misol  bo’lishi  mumkin.  Buning  uchun 
maydonchaga suv (vodoprovod krani) keltirilib, tegishli suv oqimini hosil qilish kerak. 
Agar suv oqimi  yo’liga har xil to’siqlar qo’yilsa, qiiB'oqlarning  yuvilish,  orollarning 
hosil  bo’lish,  daryoning  oqimi,  irmog’i  va  quyilishi  manzarasini  vujudga  keltirish 
mumkin.  Geografiya  maydonchasida  o’quvchilar  tepalikning  tuzilishi  yaxshi 
ko’ringani uchun, yotiq va tik yonbag’irliklarini qarab chiqadilar, keyin o’zlari qumda 
tepalik modelini tayyoriaydilar. 
Shuningdek, soyni uning yaxshi ko’rinadigan qismlari - boshlanishi, oqimi, 
quyilishi, o’ng va chap qirg’oqlari bilan modellashtirish mumkin. 
Bunda  o’quvchilar  Quyoshning  ufq  ustidagi  balandligini  aniqlash  uchun 
kun yarmidagi soyaning uzunligini o’lchashga,  ufqning asosiy va oraliq tomonlarini 
erkin  aniqlashga  o’rganadilar,  tabiat  hodisalarini  kuzatadilar  va  tushuntiradilar. 
Geografiya maydonchasida 3-4- sinf o’quvchilari bilan mahalliy belgilarga qarab ufq 
tomonlarini  aniqlash,  kompas  bo’yteha  aniqlash,  quruqlik  yuzasining  shakllari, 
tog’lar  kabi  mavzularda  darslar  olib  borish  mumkin,  bu  darslar  bolalarni 
qiziqtiradi, chunki ular amaliy faoliyat bilan bog’liqdir. 
Takrorlovchi  -  umumlashtiruvchi  dars  odatda  mavzu  o’rganilgandan  keyin 
o’tkaziladi.  Uning  didaktik  maqsadi  ilgari  o’tilgan  qator  darslar  mazmunini  bir-

---

biriga  bog’lash,  ulardagi  eng  muhim  masalalarni  aniqlash  va,  umuman,  mavzu 
bo’yicha umumlashgan xulosalar chiqarishdir. 
Takrorlovchi  -  umumlashtiruvchi  darslar  mazmuniga  yangilik  elementlarini: 
yangi  misollar,  oldingi  darslarda  foydalanilmagan  ko’igazmali  qurollar,  diafilmlar, 
diapozitivlar kiritilishi lozim. 
O’qituvchi  takrorlovchi-umumlashtiruvchi  darsga  puxta  tayyorlanishi 
(o’rganilgan  mavzu  bo’yicha  savollar  ro’yxatini  tuzish,  umumlashtiravchi  jadval 
o’ylab  chiqish,  individual  didaktik  kartochkalar  tayyorlash)  kerak.  Bilimlarning 
o’zlashtirilganligini  chuqurroq  tekshirish  uchun  dasturlashtirilgan  kartochkalardan, 
shuningdek,  o’quvchilar  tomonidan  avval  tayyorlangan  albomdan  foydalanish 
mumkin. 
O’quvchilar  bilimini  tekshirishda  umumlashtiruvchi  jadvallar  alohida 
ahamiyatga  ega,  chunki  ularda  o’yin  elementlari  bor.  Misol  sifatida  “To’rtinchisi 
ortiqcha” jadvalini keltirish mumkin. Bu jadvalning har bir qatorida to’rtta umumiy 
bo’lgan  hayvonlardan  uchtasi  ular  uchun  umumiy  bo’lgan  belgi  bo’yicha  alohida 
guruhga birlashtirilishi mumkin. “To’rtinchisi ortiqcha” nomli o’yin jadvali 
 
Chittak 
Olmaxon 
Chumchuq 
Zag’cha 
Yo’lbars 
Bo'ri 
Tovushqon 
Mushuk 
It 
Sigir 
Cho’chqa 
Qo’y 
Pashsha 
Chivin 
Karam kapalagi 
Asalari 
Tovuq 
o’rdak 
g’oz 
Kakku 
Qarg’a 
Jiblajibon 
Qaldirg’och 
Popishak 
Jadvalga har xil qushlar oyoq va boshlarining rasmlari ilova qilinadi. Bolalar 
ularning oyoqlari nima bilan farq qilishini, suvda suzuvchi yirtqich qushlar hayotida 
qanday rol o’ynashini, shuningdek, tumshuqlari ovqatlanishida qanday yordam 
berishini tushuntirishlari kerak. 
Takrorlovchi-umumlashtiruvchi  darslarning  tuzilishi  quyi-dagicha  bo’lishi 
mumkin: 1) o’qituvchining kirish so’zi, bunda  o’rganilgan  mavzuning  ahamiyatini 
tushuntiradi,  dars  maqsadi  va  rejasini  bildiradi;  2)  o’quvchilarning  individual, 
birgalikda  og’zaki  yoki  yozma  umumlashtirilgan  tipdagi  topshiriqlarni  baja-rishlari; 
3)  ishning  bajarilishini  tekshirish  va  yetishmovchilikni  bartaraf  etish;  4)  diafilmlar 
namoyish qilish; 5) yakun chiqarish. 
Izohli  o’qish  darsi,  kino  va  teledars,  shuningdek,  ekskursiya  darsi  ham 
didaktik xususiyatga ega darslar tipigakirib, katta ahamiyatga ega.