Mavzu: shaxs psixologiyasi va kasbiy shakllanish

Individ va shaxs. Odam dunyoga odam bulib keladi. Bu ta'kid yuzaki karagandagina isbot talab 
kilmaydigan xakikat bulib va takrorlanaverib siykasi chikib ketgan iborat bulib tuyuladi. Gap shundaki, bu urinda 
xususan insoniy belgilar va fazilatlarning rivojlanishi uchun tabiiy shart-sharoitlar paydo bulishi genetik jixatdan 
oldindan belgilab kuyilganligi ta'kidlanadi. Dunyoga kelayotgan chakalokning gavda tuzilishi unda tik yurish uchun 
imkoniyatning mavjudligini takozo etsa, miyasining tuzilishi akli-xushining rivojlanishi uchun imkoniyat tugdiradi, 
kullarining shakl-shamoyili mexnat kurollaridan foydalanish istikbolining mavjudligini kursatadi va xokazo. Bular 
bilan chakalok uz imkoniyatlari yigindisiga binoan odam xar kanday xolatda xam bu xildagi fazilatlar yigindisining 
Shaxs nazariyalari 
Psixodinamik 
sotsiodinamik 
interakstion 
eksperimental 
tizimli 
Xulq-atvor 
shakllari 
Butun umr 
davomi 
dinamik 
Noeksperimental
Maktabgacha va

maktab yoshi 

Shaxs sifatlari va 
 xususiyatlari 

147 
soxibiga aylana olmaydigan xayvon bolasidan fark kiladi. Shunday kilib, yukorida aytilganlar orkali chakalokning 

inson zotiga mansubligi tasdiklanadi va fakat individ tushunchasida kayd etiladi (bundan farkli ularok, xayvon 
bolasi dunyoga kelishi bilanok va xayotning oxiiga kadar jonzot deb yuritiladi). "Individ" tushunchasida kishining 
nasl-nasabi xam mujassamlashgandir. Yangi tugilgan chakalokni xam, katta yoshdagi odamni xam, mutafakkirni 
xam, akli zaifni xam, yovvoyilik boskichidagi kabilaning vakilini xam, madaniyatli mamlakatda yashayotgan 
yuksak bilimli kishini xam individ deb xisoblash mumkin. 

Shunday kilib, konkret individ deb ataganda biz juda kup narsalarni aytgan bulamiz. Aslini olganda, bu 

bilan uning potensial ravishda inson ekanligi aytilgandir. Uning bundan keyingi va xatto juda xam umumiy tarzdagi 
ta'rifi fazilatlarini bayon etilishi va izoxlanishini takozo kiladi. Bunday fazilatlarsiz u fakat boshkalarga 
uxshamaydigan emas, balki ular kabi xarakat kilmaydigan, fikrlamaydigan, iztirob xam chekmaydigan, jamiyat 
a'zosi sifatida, tarixiy jarayonning ishtirokchisi sifatida sosial alokalarga jalb xam etilmagan real kishi emas, balki 
demografik ma'lumotnomalardagi jonsiz birlik xolida koladi, xolos. Individ sifatida dunyoga kelgan kishi aloxida 
sosial fazilat kashf etadi, shaxs bulib yetishadi. Individ xali bolaligidayok tarixan tarkib topgan ijtimoiy 
munosabatlar sistemasiga jalb etiladi. U bu sistemani allakachon tayyor xolda uchratadi. Kishining jamiyatdagi 
bundan keyingi rivojlanishi munosabatlarning shu kadar chigalliklarini vujudga keltiradiki, bu xol uni shaxs sifatida 
shakllantiradi. 

Psixologiyada individ tomonidan amaliy faoliyat va munosabat jarayonida xosil kilinadigan xamda ijtimoiy 

munosabatlarning individga ta'sir utkazish darajasi va sifatini belgilaydigan sistemali tarzdagi sosial fazilat shaxs 
tushunchasi bilan ifoda etiladi. 

Individning aloxida sosial fazilati sifatidagi shaxsning uzi nimaq Eng avvalo, agar biz shaxs individning 

fazilati ekanligini tan oladigan bulsak, bu bilan biz individ va shaxsning birligini tasdiklagan va ayni paytda bu 
tushunchalarning bir-biriga uxshashligini inkor etgan bulamiz (misol uchun, yoruglikni sezuvchanlik
fotoplenkaning xususiyati xisoblanadi, lekin fotoplenka-bu yoruglikni sezuvchanlik, yoki yoruglikni sezuvchanlik-
bu fotoplenka degan ma'noni anglatmaydi). "Shaxs va individ" tushunchalarining bir-biriga uxshashligini barcha 
yetakchi sovet psixologlari - B.G.Ananyev, A.N.Leontyev, B.F.Lomov, S.L.Rubinshteyn va boshkalar inkor 
etishadi.