Мавзу. Sanoat korxonalarining mehnat resurslari

Ishlab chiqarish jarayonlarini ko’rinishlari.
Ishlab chiqarish jarayoni – mehnat predmetlari va qurollarining , shuningdek, ishlab chiqarish ehtiyojlarini qondirish uchun faoliyat yuritadigan zamon va makondagi jonli mehnatning birlashishidir. U quyidagi xususiy tushunchalar yig’indisidan iborat bo’lgan murakkab tizimli tushunchalardir: mehnat predmeti, mehnat qurollari, jonli mehnat, makon, vaqt, ehtiyojlarni qondirish. Materialni yanada yaxzshiroq o’zlashtirish uchun “ishlab chiqarish jarayoni” tizimli tushunchasining alohida tarkibiy qismlarining mohiyatini ko’rib chiqamiz va faoliyatning ayrim tarmoqlari bo’yicha bir nechta oddiy misolar keltiramiz
Makonda ishlab chiqarish jaryonlarini tashkil etish asosiy, yordamchi va xizmat ko’rsatuvchi jaryonlarni uning “kirish”ini “chiqish”da qayta ishlash bo’yicha tashkilot hududida birlashtirish uslublahini o’z ichiga oladi. Modomiki, tashkilotning “kirish” va “chiqish”i uning yaqin atrofidagi tashqi muhitiga taalluqli ekan, tizimli yondashuvni qo’llash qoidalarga muvofiq jarayonning “kirish” va “chiqishi” ni yagona tizimning o’ziaro bog’lagan komponentlari sifatida muhokama qilish lozim. Shundan kelib chiqib aytish mumkinki, “kirish”da to’g’ri va aylanma aloqalarning parametrlari jarayonlar amal qilishi parametrlarini aniqlaydi, jarayonlarning parametrlari esa, o’z navbatida “chiqish” parametrlarini aniqlaydi.
Tizimdagi jaryonlarning yuqori sifatini ta’minlash uchun dastlab (birinchi bosqichda) quyidagilarni tahlil qilish lozim: a) tizim kirishida raqobatning kuchi; b) “chiqish” prarametrlarining asoslanganligi, ular raqobatbardoshlilik talabalariga qanchalik darajada javob bera oladi; v) parametrlar jarayonlariga tashqi muhit shuningdek, hudud infratuzilmasi qanchalik ta’sir ko’rsata oladi (siyosiy, iqtisodiy, texnik); g) majmuali mahsulotlar, xom ashyo materiallar va boshqalarning vositachilarining raqobatbardoshliligi. Keyin ikkinchi bosqichda tizimdagi jarayonlarning parametrlari tahlil qilinadi.
Zamonda ishlab chiqarish jarayonlarini tashkil etish. Bunday tashkil etish zamonda asosiy, yordamchi va xizmat ko’rsatuvchi jarayonlarni tashkilotning “kirish”i va uning “chiqish”ida qayta ishlash bo’yicha birlashtirish uslublarini o’z ichiga oladi. Zamonda ishlab chiqarish jarayonini tashkil etishning eng muhim parametrlari mehnat predmetini tayyorlash, xizmat ko’rsatish yoki ish bajarishning tayyorlov operastiyalaridan boshlab tugallanish qismiga cha bo’lgan ishlab chiqarish stikli hisoblanadi. Ishlab chiqarish stiklining uzunligi ish vaqti va tanaffuslar vaqtidan iborat.
Ishlab chiqarish stiklining alohida tarkibiy qismlarining mazmunini muhokama qilamiz. Mehnat predmeti tayyorlashning ish davri texnologik operastiyalarning, transportombor operastiyalarining hamda nazorat operastiyalarining vaqtidan iboratdir.
O’z navbatida, texnologik operastiyalarning vaqti tayyorlov-tugatish vaqti va donalik vaqtdan iborat. Tayyorlov-tugatish vaqti ish joyini tayyorlash, uskunalarni, moslamalar o’rnatish, vositalarni o’rnatish va ish smenasi oxirida – moslamalarni, vositalarni va boshqalarni olishga sarflanadi. Bu vaqt mehnat predmeti smenasi davomida qayta ishlanadigan partiyalarga sarflanadi.
Ishlab chiqarish turi – tashkiliy-texnik va iqtisodiy xarakteristikalar va mahsulot chiqarishning nomenklaturasi, qamrovi va doimiyligi bilan shartlashadigan ishlab chiqarishni tashkil qilishning omillari va elementlarini birlashtirish xususiyatlarining yig’indisidir. O’z navbatida, chiqarilayotgan mahsulotning nomenklaturasi va qamrovi (dasturi) ishlab chiqarishni konstentrastiyalash, ixtisoslashtirish, kooperastiyalash va kombinastiyalash darajasini aniqlaydi. Ishlab chiqarishni tashkil qilish va uning elementlarini tashkil etishning sanab o’tilgan shakllarini birlashtirishga bog’liq holda ishlab chiqarishning quyidagi turlari bo’ladi: yagona, seriyali (maydaseriyali, o’rtaseriyali, yirikseriyali) va ommaviy. Ishlab chiqarishning har bir turi ish joylarning ma’lum bir ortishi, ishchilar malakasi, texnologiya jihozlari va boshqalar bilan xarakterlanadi. Yagona (induvidual) ishlab chiqarish sharoitida ish joylari ularga biriktirilgan operastiyalarga ega bo’lmaydi va hech qanday aniq bir almashinuvsiz noaniq vaqt oralig’i orqali turli operastiyalarni bajaradilar. Seriyali ishlab chiqarish jarayonlarida ish joylari ma’lum bir ketma-ketlikda bajariladigan ularga yuklatilgan bir necha operastiyalarning bajarish uchustn egallanadi. Ommaviy ishlab chiqarishda ish joylari bir xil detallar bilan bir xildagi operastiyalarni bajarish uchun mo’ljallanadi.