|
birinchisi, anato‘lik-fiziologik; e ikkinchisi, fizik (mexanik) qonuniyatlar. bu ikki guruhni hisobga olish, birinchidan, gimnastika mashqlarining tasnifmi tuzishga; ikkinchidan, har bir mashqning murakkabligini aniqlashga imkoniyat beradi.
Hamma gimnastika mashqlari ikki guruhga bo‘linadi.
Statik kuch ishlatiladigan mashqlar (harakatsiz — turg’un holatda).
Siltanish mashqlari(harakatda bajariladigan mashqlar).
Statik kuch ishlatiladigan mashqlar, o‘z navbatida, ikki guruhga
bo‘linadi:
Xususiy statik mashqlar — bu gimnastning jihozda mashq
bajarayotgan vaqtidagi (osilish va tayanishda) tinch turib qolish
holatlaridir. Bu guruhchadagi mashqlarga osilish, tayanish, ko‘p-
kurashning hamma jihozlarida burchak yasab tayanish; yakka-
cho‘pda, qo‘shpoyada, halqalarda burchak yasab osilish; yakka-
cho‘pda va halqada orqada gorizontal osilish kiradi.
Bu mashqlarning murakkablik darajasi yuqori. Masalan, osilish
mashqlarini bajaruvchi shug‘ullanishni endigina boshlagan va hatto
maktabgacha tarbiya yoshidagi bola ham bajarishi mumkin, ammo
orqada gorizontal osilishni esa malakali gimnastgina bajara oladi.
Bu mashqlarning murakkabligi ikki o‘lilga binoan aniqlanadi:
mushaklarning ishga solish darajasi;
turli holatda muvozanat'-ushlab turishning qiyinligi.
Mushaklarning kerakligicha ishlatish darajasi, yelka o‘qiga
tushadigan og‘irlikka nisbatan kuch vaqti mexanik tushunchasi
bilan chambarchas bog‘liqdir. Bu munosabat shunday ifodalanadiki,
agar bir xil vazndagi ikki gimnast bir xil mashq bajarsa, unda
mashqni bajarish baland gimnast uchun qiyinroq bo‘ladi.
Muvozanatni saqlay olish qiyinligi turg‘un va noturg4in muvo-
zanat mexanik tushunchasi bilan bog’liq. Bu yerda biz faqat hamma
tayanishlar noturg‘un holatlardan iborat va shu sababli, ularni
saqlab turish uchun mushaklarga qo‘shimcha kuch ishlatishni talab
qiladi.
Osilish — bu turg‘un muvozanat holatdir va ularda muvozanatni
saqlab turish qo‘shimcha kuch ishlatishni talab qilmaydi (155-rasm).
Yuqorida qayd qilinganlarni inobatga olgan holda shunday xulosaga kelish
mumkin (mashqlarning murakkabligi biz ko‘rib chiqmagan o‘lillarga ham
bog‘liq bo‘lishi mumkin), ya’ni osilish mashqlari, asosan, tayanish holatida bajariladigan mashqlardan osonroq bo‘ladi, bu taxminiy xulosa, albatta.
Kuch ishlatiladigan harakatlar —bu bir statik (turg'un) holatdan ikkin-chisiga ohista o‘tishdir.
Bu guruh mashqlariga quyidagilar kiradi: qo‘llarni bukib osilish
holatiga o‘tish (tortilish), qo‘llarni bukib osilishdan osilishga tushish
(tortilishga teskari bo‘lgan harakat), osilishdan kuch bilan bukilib osilish, orqada osilgancha kuch bilan bukilib osilish, kuch bilan tayanish
holatiga chiqish (yakkacho‘pda, qo‘shpoyada, halqada).
Bu guruhdagi mashqlarning qiyin darajasi to‘g‘risida shuni aytish mumkinki, tayanish holatidan osilishga o‘tish (tushish) osilish holatidan tayanishga o‘tish (ko‘tarilish)dan osonroq, chunki:
pastga tushishda mushaklar tanani asta-sekin va bir maro‘lda tushishini ta’minlaydi, ko‘tarilishda esa tana og‘irligini yengib, yuqoriga harakat
qilish uchun kuch ishlatishni talab qiladi. Ikkinchi holat fiziologik nuqtayi nazardan murakkabdir;
pastga tushishda muvozanatni ushlab turish sharoiti soddalashadi, ko‘tarilishda esa murakkablashadi. Buning sababi statik mashqlarni yozishda bayon etilgan (156-rasm).
Tebranish mashqlari gimnast tanasining to‘liq doira (aylanishlar) yoki uning qismlari bo‘ylab (tebranish, ko‘tarilish, sakrab tushish) harakatlari bilan ifodalanadi.
Fikrimizni yaxshiroq bayon qilish uchun bir necha atamali tushunchalarni qayd qilib o‘tish zarur. Agar gimnast yakkacho‘pda, halqada osilish holatida yoki qo‘shpoyada tayanish holatida tebransa, unda u goh ko‘krak bilan oldinga, goh yelka bilan orqaga yo‘naladi. Ko‘krak bilan oldinga siljish oldinga tebranish, yelka bilan orqaga siljish esa orqaga tebranish deyiladi.
Tebranish mashqlarning tasnifi ancha murakkab va unga kiradigan barcha elementlarni bilish umumiy kurs talabalari uchun zarur emas. Shuning uchun, tebranishning uchta asosiy guruhini qayd ^tish bilan cheklanamiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |
