Мавзу: рарвпопаоао

Gulxayridoshlar oilasi – Malvaceae.
Bu olianing vakillari daraxtsimon, butasimin va o’tsimon o’simliklar bo’lib, eng sovuq rayonlardan tashqari hamma yerda tarqalgan. Barglari oddiy, butun, bo’lakli, uzun bandli. Barg plastinkasining tomirlanishi panjasimon. Gullari yakka yoki to’pgulda o’rnashgan, ko’pincha barg qo’ltig’ida joylashgan. Gullari aktinomorf, ikki jinsli, gulqo’rg’ni murakkab. Gulkosachabarglari 5 ta koosachabargning qo’shilishidan, gultojbarglari 5 ta erkin, ba’zan ostki qismidan birikkan bo’ladi. Changchilari cheksiz, ba’zan chang iplari qo’shilib urig’chini o’rab oladi. Urug’chisi 3 ta mevacha bargning qo’shilishidan hosil bo’ladi, tugunchasi ustki. Mevasi ko’p urug’li ko’sak meva yoki qanoyli meva. Bu oilaga mansub ko’pgina o’simliklar ximiyaviy tomonidan yaxshi o’rganilmagan. O’rganilgan o’simliklarda fenol kislotalar, saponinlar, oshlovchi va qand moddalari, flavonoidlar, vitaminlar uchraydi. Alkaloidlar bu oilda aniqlanmagan.
Gul formulasi: * Ca(5) Co5 A∞ G(3)
Gulxayridoshlar oilsi quyidagi turkumlarga bo’linadi: gulxayri ( Althaea), xibiskus (Hibiskus), g’o’za (Gossypium), tugmachagul (Malva), baxmalgul (Alcea), dag’al kanop (Abutilon Adans).
Gulxayri turkumi – Altaea.
Bu turkum dorivor gulxayri (Althaea officinalis), arman gulxayrisi (Althaea armeniaca), kanopsimon gulxayri (althaea cannabina) kabi turlarni o’z ichiga oladi.
Gulxayri ko’p yillik, bo’yi 150-160 sm bo’ladigan o’t o’simlik. Ildizpoyasi kalta, yo’g’on. O’q ildizi 50 sm uzunlikda bo’lib, yuqori qismi yog’ochlashgan bo’ladi.poyasi bitta yoki bir nechta, tik o’suvchi, silindirsimon, kam shoxli, pastki qismi yog’ochlashgan. Bargi oddiy bo’lib poyada bandi bilan ketma-ket joylashgan, poyaning yuqori qismidagilari butun, tuxumsimon, o’rta va pastkilari esa uch yoki besh bo’lakli, qo’shimcha bargi mayday, ingichka lansetsimonyoki chiziqsimon. Barg plastinkasi o’tkir uchli va tishsimon qirrali bo’ladi. Gullari barg qo’ltig’ida, poya va shoxlari uchida joylashgan bo’ladi. Gulkosasi ikki qavatli, pastki kosacha 8-12 bo’lakka ajralgan, ustki kosachasi esa besh bo’lakli. Kosachabarglari meva bilan qoladi. Tojbargi 5 tabo’lib, pushti rangda. Chanchilari ko’p , ipi bilan birlashib, naycha hosil qiladi.
Dorivor gulxayri – Althaea officinalis
Urug’chi tuguni 15-25 xonali,ustki. Mevasi yassi, yumaloq, serurug, quruq meva. Gulxayri ildizi preparatlari o’rab oluvchi, balg’am ko’chiruvchi hamda yallig’lanishga qarshi dori sifatida ishlatiladi.
Tugmachagul turkumi – Malva.
Tugmachagul bir yillik o’t bo’lib bo’yi10-40 sm. Poyasi yer bag’irlab, ba’zan bi oz ko’tarilib o’sadi, shoxlangan. Barglari uzun bandli, 5-7 bo’lakli. Gullari barg qo’ltig’ida joylashgan, gulbandli. Guli pushti. Aprel-sentabr oylarida gullab urug’laydi. Sug’oriladigan va bahorikor yerlarda o’sadi. Begona o’t.