Мавзу: Ўрама кодлар Режа: I. Кириш II. Асосий кисм

Хатоликларни ўрама код билан тузатиш. Юқорида кўрсатилганидек, ҳар бир кодли комбинацияга треллисдаги (треллис - тизимнинг ҳолатларини битта қадамда ўзгариши схемаси) ўз йўли мос келади. Лекин тескариси тўғри бўлмайди. Исталган олинган кетма-кетлик учун ҳам треллисда йўлни чизиб бўлавермайди. Масалан, F=(11,11,11) ёки F=(01, 01, 01) каби комбинациялар учун йўллар мавжуд эмас. Шунингдек 01 ёки 10 дан бошланадиган кодли комбинациялар ҳам мавжуд бўлмайди. F даги бундай жуфтликларнинг бўлиши хатоликларнинг борлигини билдиради. Маълумотларни канал бўйича узатилишида ҳалақитлар билан иккилик кодли кетма-кетликларнинг бузилиши қандайдир битнинг қийматини қарама-қаршисига ўзгаришидан иборат. Агар маълумотлар блоклар билан кодланса, у ҳолда блокдаги хатоликлар сони қабул қилинган ва дастлабки сўзлар орасидаги мос келмасликлар сонига тенг бўлади. Эслатамизки, хабарлар орасидаги масофа мос келмайдиган разрядлар сони сифатида аниқланади. Шунинг учун узатиладиган кодли комбинациядаги ҳар бир хатолик дастлабки қийматдан унинг масофасини оширади. Мос равишда янги, бузилган кодли комбинация бузилган треллис йўлига эга бўлади. Айрим вазиятларда эса йўл бўлмаслиги ҳам мумкин. Хатоликларни тузатиш масаласи F учун бўлиши мумкин йўллар тўпламини қурилиши ва улар орасидан олинган F кодли комбинация билан минимал масофага эга бўлган йўлни танлашдан иборат.
1-мисол. Узатиладиган ахборот хабари қуйидаги кўринишга эга бўлсин: a = (1010)
Бу хабарга қуйидаги кодли комбинация мос келади: F = (11,10, 00, 01)
Узатиладиган кодли комбинацияда =(11,11,00,10) хатолик вужудга келсин.
Ахборот кетма-кетлигини қайта тиклаш зарур.
Ечиш. Треллиснинг S₀(t=0) тугунидан бошлаб биз олинган кодли комбинация мос вазнли қиррани танлаймиз. Биринчи символлар жуфтлиги учун биз 11 қийматга эгамиз. Треллис учун бу S₀ тугундан чиқадиган пастки қиррага мос келади. Биз t=1да S₂ тугунга ўтдик.




Иккинчи қадамда треллиснинг S₂(t=1) тугунидан биз олинган  кодли комбинациянинг иккинчи жуфтлигига мос 11 вазнли қиррани танлашимиз керак. Бундай вазнли қирра бизда йўқ, у ҳолда биз ҳар иккала мавжуд вариантларни кўриб чиқамиз.
Юқоридаги қирра учун 10 вазнга эгамиз. 10 ва 11 орасидаги масофани S₁ (t=2) тугунга ёзамиз. Пастдаги қирра учун 01 вазнга эгамиз. 01 ва 11 орасидаги масофани S₃ (t=2) тугунга ёзамиз.






Олинган кодли комбинациянинг учинчи жуфтлиги 00 қийматга эга бўлади. Учинчи қадамда биз иккита маршрутга эга бўламиз. Треллиснинг S₁(t=2) тугунидан 11 ва 00 вазнли иккита қирра чиқади. Улар ва қабул қилинган қиймат орасидаги масофани мос тугунларда S₀ учун 2 ва S₂ учун 0 ёзамиз. S₃ тугундан 01 ва 10 вазнли иккита қирралар ҳам чиқади. Улар ва қабул қилинган 00 қиймат орасидаги 1 га тенг масофа S₁ ва S₃(t=3) тугунларга ёзилади.
Тўртинчи қадамда бизга максимал вазнли тугунларни ташлаб юбориш зарур бўлади, чунки улар узатиладиган кетма-кетликлардан энг кучли фарқланадиган кетма-кетликларга мос келади. Кейинги йўл учун биз фақат S₂ тугунни қолдирамиз. Олинган кодли комбинациянинг тўртинчи жуфтлиги 10 қийматга эга. Треллиснинг S₂(t=3) тугунидан 10 вазнли юқоридаги қирра чиқади ва биз бу қирра бўйича S₁ тугунга ўтамиз.






Хулосада биз тугунлардан минимал йиғинди масофали ўтадиган йўлни аниқлашимиз керак. Ҳар бир қадамда биз юқоридаги қиррага мос равишда 0 қийматни, пастки қиррага эса 1 қийматни қўямиз. Коддан чиқарилган ахборот кетма-кетлиги қуйидаги кўринишга эга бўлади: а =(1010)
Хулоса
Analog usulda kompyuter matnli axborotni qayta ishlashi mumkin. Kompyuterga kirishda har bir harf ma’lum son bilan kodlanadi, chiqishda tashqi qurilmalar(ekran yoki printer) inson idrok etishi uchun bu sonlardan harflarning tasvirini hosil qiladi. Harflar to’plami va sonlarning mos kelishi belgilarni kodlash deyiladi. Qoidaga ko’ra kompyuterda barcha sonlar nol va bir yordamida ifodalanadi(insonlar qanchalik o’rganib qolishgan bo’lsa ham , o’nlik sanoq sistemasidan emas). Boshqacha aytganda, kompyuterlar bu qurilmalarda qayta ishlash sezilarli darajada oson kechganligi uchun odatda ikkilik hisoblash tizimida ishlaydi. Kompyuterga sonlarni kiritish va ularni o’qish uchun chiqarishda inson o’nlik formada amalga oshishiga o’rganib qolgan bo’lsa ham, barcha zarur o’zgartirishlarni kompyuterdagi dasturlar bajaradi.

Фойдаланилган адабийот

1. Informatika va axborot texnologiyalari. Akademik S.S.G’ulomov umumiy tahriri ostida. Darslik. T.: “Iqtisodiyot”, –2009.

2. Hoshimov O.O., Tulyaganov M.M. Kompyuterli va raqamli texnologiyalar. T.: “Yangi asr avlodi”, 2009. 102 b.*
3. Internet sayti ziyonet.uz
4. Internet sayti arxiv.uz