Mavzu: Qishloq xo`jaligi sub`yektlari faoliyatining moliyaviy masalalari

Ko’rsatkichlar	Bazis yili	Hisobot yili
O’zgarishi (+,-)
1. Sotilgan bug’doy	14008	17242	+3234
2. 1 ts bahosi, so’m	5530	6727	+1197
3. 1 ts tannarxi, so’m	3930	6509	+2579
4. 1 ts foydasi, so’m	1600	218	-1382
5. Sotishdan olingan yalpi foyda, ming so’m	22413	3757	-18656
5.1. Sotilgan bug’doy miqdorining o’zgarishi hisobiga (q1-q0)*(‘0-z0)	X	X	+5174
5.2. 1 ts sotish bahosining o’zgarishi hisobiga (‘1-’0)*q1	X	X	+20639
5.3. 1 ts tannarxining o’zgarishi hisobiga (z1-z0)*q1	X	X	-44469

Ushbu mahlumotlardan mahlumki, yalpi foydani ko’paytirish uchun ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish yo’llarini izlab topish zarur.

Qishloq xo’jalik mahsulotlari rentabelligining tahlili.

Qishloq xo’jalik iqtisodiy samaradorligining asosiy ko’rsatgichlaridan biri bo’lib, rentabellik hisoblanadi. Rentabellik darajasi qancha yuqori bo’lsa, xarajatlardan va resurslardan foydalanish darajasi shuncha yuqori bo’ladi. Rentabellik darajasi qancha yuqori bo’lsa, xo’jalik moliyaviy jihatdan shuncha mustahkam bo’ladi.

Rentabellik hozirgi davrda bir necha turlarga bo’linib hisobga olinadi va o’rganiladi. Rentabellik turlari to’g’risidagi mahlumotlar 5-mavzuda to’liq keltirilgan, shuning uchun bu yerda faqat sotilgan qishloq xo’jalik mahsulotlari rentabelligining tahliliga to’xtaldik. Ushbu rentabellik ko’rsatkichi qishloq xo’jalik korxonalarida sarf bo’lgan xarajatlar samaradorligini ifodalaydi, boshqacha aytganda sotilgan mahsulotlar bo’yicha foydalilik darajasini ko’rsatadi.
Qishloq xo’jalik mahsulotlari rentabelligining tahlili taqqoslash orqali darajasi bo’yicha o’zgarishini aniqlashdan boshlanadi.
Hisobot yilidagi rentabellik darajasini rejadagi yoki o’tgan yildagi rentabellik darajasiga solishtirib o’zgarishi aniqlanadi, so’ngra o’zgarishga omillarning tahsiri aniqlanadi va baho berilib, xulosa qilinadi.
Sotilgan mahsulotlar rentabelligini (R_m) aniqlash uchun sotishdan olingan yalpi foyda summasini sotilgan mahsulotlarning ishlab chiqarish tannarxiga (TN) bo’lish kerak:

Bu koeffitsient 1 so’mlik xarajat hisobiga olingan foyda summasini ifodalaydi.
Hisobot yilidagi rentabellik darajasini bazis yilidagi yoki rejadagi rentabellik ko’rsatkichiga solishtirib, uning o’zgarishi aniklanadi:
- = ∆_{TN, YaF}
Rentabellikning ushbu o’zgarishiga ikki omil tahsir qiladi:
sotilgan mahsulotlar ishlab chiqarish tannarxining o’zgarishi;
sotilgan mahsulotlar bo’yicha olingan yalpi foyda summasining o’zgarishi.
Omillar tahsiri «Zanjirli bog’lanish» usuli orqali hisoblanadi. Omillar tahsirini aniqlashdan oldin «shartli rentabellik koeffitsienti» aniqlab olinadi. Buni hisoblash uchun bazis yilidagi yalpi foyda (YaF₀) summasini hisobot yilidagi mahsulot tannarxiga (TN₁) bo’lish kerak:

SHundan so’ng rentabellikning o’zgarishiga omillar tahsiri quyidagi tartib bo’yicha aniqlanadi.
1-omilning, yahni «ishlab chiqarish tannarxi» o’zgarishining tahsirini aniqlash uchun «shartli rentabellik koeffitsienti»dan rejadagi rentabellik koeffitsientini (yoki bazis davridagi rentabellik koeffitsientini) chegirib tashlash kerak:
- =  ∆_TN
2-omilning, yahni «Yalpi foyda summasi o’zgarishi»ning tahsirini aniqlash uchun hisobot yilidagi rentabellik darajasidan shartli rentabellik darajasini chegirib tashlash kerak:
- =  ∆_YaF
SHu ikki omil tahsirlarining yig’indisi sotilgan qishloq xo’jalik mahsulotlari rentabelligining o’zgarishiga teng kelishi kerak:
∆_TN  ∆_YaF=∆_{TN, YaF}
SHundan keyin rentabellik o’zgarishiga baho beriladi va xulosa qilinadi.
Endi, xo’jalikning hisobot mahlumotlari asosida, sotilgan qishloq xo’jalik mahsulotlari rentabelligining tahlililni sotilgan bug’doy misolida ko’rib chiqamiz.
jadval.
Sotilgan bug’doy rentabelligining tahlili.