Mavzu: Qanotli hasharotlar kenja sinfi ( Pterygota ) Reja

20 – rasm. Kalta mo‘ylovlilar kenja turkumi, chigirtkasimonlar oilasi
CHigirtkalar tuxum qo‘yuvchi o‘simtasi yordamida erni kavlab maxsus bezdan ajratilgan ko‘piksimon suyuqlik yordamida “ko‘zacha” hosil qiladi va uning ichiga 150 tagacha tuxum qo‘yadi. (ayrim xollarda 1 m kvadrat erda 1800 tagacha ko‘zacha bo‘lib, ularning xar biridan 100-120 tacha lichinka chiqadi). Tuxum qo‘yish davri 1 oy davom etadi. Tuxum qo‘yib bo‘lgach avval erkaklari keyin urg‘ochilari xalok bo‘ladi. Lichinkalari tuxumdan kelasi yili bahorda ochib chiqadi. Rivojlanish davrida lichinka 4-5 marta tulaydi. CHigirtkalar oilasiga o‘rta osiyoda keng tarqalgan to‘qay chigirtkasi, marokash chigirtkasi va boshqalar kiradi.
Teng qanotli xartumlilar turkumi
Bu turkum o‘z ichiga xilma-xil hasharotlarni oladi. Ular dalalarga, bog‘larga, poliz ekinlariga, o‘rmon va qishloq xo‘jaligiga katta zarar etkazadi. Boshi opistognatik tipda, og‘iz apparati sanchib so‘ruvchi o‘simlik shirasi bilan oziqlanadi. (50 rasm). O‘rta ko‘kragi boshqalarga qaraganda baquvvat. Qanotlari uchburchak qalqonchali bo‘ladi. Saratonsimonlar va barg burgachalarining orqa oyoqlari sakrovchi tipda. SHiralar, koksidlar va oq qanotlilar lichinkalarida oyoqlar juda kaltalashgan yoki taraqqiy etmagan bo‘ladi. Ular o‘simlikning hujayra shirasining so‘rib, kuchsizlantiradi va hosilini kamaytiradi. Ba’zan uni quritadi. G‘uddalar hosil qiladi. Teng qanotli xartumlilarning 30 mingdan ortiq turi ma’lum. SHundan 4 mingga yaqin turi rossiyada uchraydi. Ularning 5 ta kenja turkumi ma’lum. 1) saratonsimonlar. 2) oq qanotlilar, 3) barg burgachalari, 4) o‘simlik bitlari, 5) qalqon bitlari.
Saratonsimonlar turkumi
Rossiyada 7 mingdan ortiq turi ma’lum. Mo‘ylovlari kalta 3 bo‘g‘imli, uchinchi bo‘g‘imi uchida uzun bo‘g‘imli qilchasi bor. Oyoq panjalari uch bo‘g‘imli, orqa oyoqlari sakrovchi tipda. Qorinchasi 8 bo‘g‘imdan iborat. Tuxumlarini o‘simlik poyasini teshib qo‘yadi. Sayroqi saratonlarni lichinkasi tuproqda yashaydi. Lichinkalarning rivojlanishi 3-4 yil. Amerikada tarqalgan turlari esa 15-18 yil yashaydi. Saratonlarning ko‘pchilik turlari o‘simliklar zararkunandasi hisoblanadi. Ular hartumchasi yordamida virus kasalligini tarqatadi.