Мавзу: Пул назарияси.маъруза ( соат)

Пулнинг металлилик назарияси меркантилизм ғояларига асосланади.

• Пулнинг металлилик назарияси меркантилизм ғояларига асосланади.
• Меркантилизм – дунё тарихидаги биринчи иқтисодий мактаб ҳисобланади.
• Меркантилистлар 2 йирик гуруҳга бўлинади:
• Илк меркантилистлар.
• Сўнгги меркантилистлар.

Илк меркантилистлар - актив пул баланси деган ғояни илгари сурадилар. Уларнинг фикрига кўра олтин ва кумуш ўз табиатига кўра пул ҳисобланади. Ҳар бир жамиятнинг бойлиги унинг олтин ва кумуш захиралари билан белгиланади.
Сўнгги меркантилистлар пулнинг асосий функцияси бу жамғариш функцияси деб ҳисоблайдилар. XVI асрнинг иккинчи яримидан XVII аср охирига қадар европада сўнгги меркантилистларнинг қарашлари ҳукмрон ғояга айланди.
Сўнгги меркантилистларнинг энг таниқли вакили Томас Мен ҳисобланади.Томас Мен айтадики, пул савдони яратади, савдо эса пулни кўпайтиради. Томас Мен биринчи бўлиб , «умумий савдо баланси» деган тушунчани киритган.

Илк металл пул назарияси тарафдорларининг асосий камчиликлари қуйидагилардан иборат эди:

• ҳақиқий пулларни қиймат белгилари билан алмаштириш зарурлиги мақсадга мувофиқ келишини тушуниб етмадилар;
• пулнинг жамият тараққиётида товар муомаласи асосида юзага келган тарихий категория эканлигини тушуниб етмадилар;
• улар жамият бойлиги деб қимматбаҳо металларни жамғаришни тушундилар ва «бундай бойлик манбаи савдодир» деган ноўрин фикрга келдилар.
• Улар жамият бойлиги меҳнат натижасида вужудга келадиган моддий ва руҳий қадриятлар йиғиндиси эканлигини тушуна олмадилар.

Номинал пул назарияси

Биринчи номиналистлар танга таркибини бузиш (танганинг оғирлик миқдорини камайтир- иш)ни кўр-кўрона мадҳ этувчилар бўлганлар. Емирилиб кетган тангаларни тенг қийматли тангалар билан муомалада бир ҳилда қўланганлигига асосланиб, улар пулнинг металл миқдори эмас, балки унинг номинали муҳимдир деб даъво қилиб чиқдилар.

Номинал пул назарияси

Пулнинг наминаллилик назарияси XVIII асрда пайдо бўлган. Ушбу назария намоёндалари пулнинг товар хусусиятини инкор этдилар. Улар айтадики, пул қиймат ва истеъмол қийматига эга эмас. Пулнинг қиймати унга қўйилган номинали билан белгиланади. Улар метал пуллар емирилиш хусусиятига эга эканлигини таъкидлашди ва қоғоз пуллар тўлов воситаси сифатида мослашувчан ва қулай, айирбошлаш воситаси эканлигини эътироф этишди.
Бу назарияни ривожлантиришга энг катта ҳисса қўшган олим Г.Кнапп. 1905- йилда Кнаппнинг пулнинг давлат назарияси номли китоби нашрдан чиқди.

• Кнапп пулнинг номиналлилик назариясини ривожлантирар экан қуйидаги хулосага келди.
• Пулни давлат яратади;
• Пулнинг асосий функцияси бу тўлов воситаси функциясидир;
• Давлат пулга харид қобилиятини беради;
• Пулнинг харид қобилияти давлатнинг қонун ҳужжатлари билан белгиланади;