Mavzu: Polimеrlarda dеstruksiya va uning ahamiyati rеja

1.1.5.2. Ozonoliz

Ozonlash va ozonolizreaksiyalari ham oksidlanish destruksiyalari jumlasiga kiradi. Ozonlash reaksiyasida ozon moleku­lasi to’yinmagan birikmalar bilan ta’sirlashadi. Ozonoliz reaksiyasida esa ozonlanish jarayonida hosil bo’lgan mahsulotlar parchalanib, past molekulali spirtlar, kislotalar va karbonil guruhi bo’lgan boshqa moddalarni hosil qiladi. Ozon ta’siridagi destruksiya tasodifii qonuniyatga bo’ysunadi. Bunda ozon molekulasi biror bir qo’shbog’ga birikadi va o’z navbatida hosil bo’lgan ozonidlar parchalanadi:

O-O-O
| |

~CH₂-CH=CH-CH₂~→~CH₂ - C --- CH - CH₂~→~CH₂-CO +HOOC- CH₂~
| |
CH₃ CH₃

Ozonidlarning parchalanishidan hosil bo’lgan moddalar nima ekanligi ma’lum bo’lganidan keyin shu to’yinmagan polimerning strukturasini o’rganishimiz mumkin. Bundan tashsari poliolefinlarni ozonlash reaksiyalari yordamida chekka halqasida kislorod funksional guruhlar bo’lgan oligomerlar sintez qilish mumkin.

7- rasm. Ozonni sintetik kauchuklarga yutilish kinetikasi

Polimerlardan hosil qilingan yupqa pardalarga ozonning yutilish kinetikasidagidek S-simon ko’rinishida bo’ladi (7-rasm). Polimer tarkibidagi to’yinmagan bog’larning ozonlanishi nihoyasiga etgandan so’ng ozon bilan funksional guruhlar va oksidlanishdan hosil bo’lgan mahsulotlar reaksiyaga kirishadi. Qattiq yoki suyuq holdagi polimerlarda ozonlash reaksiyalarini doimiyliklari bir-biridan deyarli farq qilmaydi.Lekin shishalanish haroratida polimerlarning ozon bilan reaksiyaga kirish xususiyati o’zgaradi.

II-BOB.FIZIKAVIY DESTRUKSIYA

Polimerlar faqat oksidlovchilar, kislotalar, ishqorlar ta’sirida emas, balki turli fizikaviy omillar ta’sirida ham parchalanishi mumkin. Asosan yorug’lik radiasiya, mexanik issiqllik va ultratovush kabi fizikaviy omillar polimerlarni parchalanishiga sababbo’ladi. Ko’p hollarda polimerlarning olinishi, qayta ishlanishi va ulardan foydalanish jarayonlarida destruksiya boradi. Umuman aytganda fizikaviy destruksiya — ko’ngilsiz hodisa, chunki buning oqibatida polimerlarning dastlabki fizika-mexanikaviy xossalari yomonlashib, polimer buyumlarning tezda ishdan chiqishi va eskirishiga olib keladi.

Fizikaviy destruksiya mexanizmini har tomonlama mukammal o’rganish destruktiv jarayonlarning oldini olish, sintez sharoitlarini to’g’ri tanlash, polimerlarni qayta ishlash jarayonini ilmiy asosda tashqil etish va ulardan to’g’ri foydalanish yo’llarini topishga imkon yaratadi. Polimerlarda boradigan fizikaviy destruksiya jarayonini uch bosqichda boruvchi zanjirli jarayon deb qarash mumkin. Birinchi bosqichda faol markazlar hosil bo’ladi, ikkinchi bosqichda zanjir o’sadi va uchinchi bosqichda uziladi. Natijada destruksiyalanuvchi polimerlarda molekulyar mas­sa kamayibgina qolmay, balki yangi bog’lar va yangi funksional guruhlar hosil bo’ladi. Bu esa polimer moddasining rangini o’zgarishiga ham olib keladi [12-14]