Mavzu: pedagogik taxlil utkazish uslublari mundareja: Kirish I bob pedagogik tahlil o‘tkazish uslubiyati

1.2.Pulsometriya o‘tkazish uslubiyati.
Jismoniy tarbiya darslarida xronometraj darsning umumiy va motor zichligini aniqlash maqsadida olib boriladi.
Darsning umumiy zichligi deb pedagog nuqtai nazardan tugri foydalanilgan vaqtning butun dars davomidagi nisbatiga aytiladi.
Darsning motor zichligi deb, o‘quvchilarning bevosita xarakat faoliyatiga, mashq bajarish uchun sarflangan vaqtga aytiladi.
Xronometrajdan olingan ma’lumotlar darsning pedagogik taxlilini ma’lum darajada chuqurlashtiradi, chunki xar xil faoliyat uchun ketadigan vaqtni ratsional sarflash imkonini beradi.
Darsni tekshiruvchi xronometrajning quyidagi xujjatlarni:
A) xronometraj protokolini;
B) umumiy va motor zichligini;
V) dars zichligini matnda yozilgan taxlilini olib borish kerak.

Dars boshlanguncha tekshiruvchi xronometraj protokoliga dars vazifalarini, shuningdek xar xil bulimlarga yoki dars qismlariga belgilangan aniqlab olishi kerak. Buning uchun tekshiruvchi dars utuvchining konspekti bilan tanishishi shart.

Protokolni olib borishning keyingi qismi aynan dars utish mobaynida quyidagi shakl buyicha tuldirilib, faqatgina ikkita grafa- «o‘quvchilar ish faoliyatining mazmuni-2» va «ish faoliyatining tugash vaqti-3» tuldiriladi.
Masalan:
Toshkent shaxridagi №____ maktabning ____sinfida
O`qituvchi __________________tomonidan utkazilgan darsda
xronometraj ma’lumotlarini xisobga olish

P R O T O K O L I

____sana ko`zatiluvchi________

Dars ning qism-lari	O‘quvchi lar ish faoliyatining mazmuni	Ish faoliya tining tugash vaqti	O`qituv- chini tinglash ko`zatish	Mashq baja rish	Mash gulot joyi ni tayyor lash	Nav bat ku- tish	Uki- tuvchi aybi bilan ketgan vaqt	Es-lat ma

Ko`zatish davomida dars bir o‘quvchi ustidan olib boriladi va uning familiyasini protokolga yozish tavsiya etiladi.
Ikkinchi grafaga pedagog faoliyatining mazmuni aniq va mashgulotning ketma-ketligi yoziladi. Masalan: O‘quvchilarni saflash. Raport.o’quvchitomonidan dars vazifalarini tushuntirish. Yurish. Mashqlarni tushuntirish.
Umumrivojlantiruvchi mashqlarni oddiy tarzda yoki qisqacha –egilish, sakrash va b.k. deb yoziladi.
Uchinchi grafaga sekundomer buyicha xar qaysi ish faoliyatining tugash vaqti yoziladi. Masalan, o‘quvchilarning saflanishi va raportiga 2 daqiqa 10 soniya vaqt ketsa, shu ish faoliyatining tugrisiga yoziladi.
O’qituvchi tomonidan mashqlarni tushuntirishga, ko‘rsatishga, kurgazmali qurollarni tayyorlashga, mashg’ulot joyini tayyorlashga, o‘quvchilarning mashqni bajarishga ketgan vaqtlar aniq qilib tegishli grafaning tugrisiga yoziladi.
Dars tugagandan keyin xronometraj ma’lumotlarini ishlab chikish kerak. Bunda xar qaysi faoliyatga ketgan aniq vaqtni topish uchun keyingi sekundomer ko‘rsatgan keyingi vaqtdan oldingisi olib tashlanishi shart.
Tashkil qilish uchun bush ketgan vaqt, ya’ni o‘quv-tarbiyaviy vazifalarni yechishga taalluqli bulmagan xarakatlar yoki vaqtdan oldin darsni tugallash intizomining bo‘zilishi, inventarlarning sinishi, o‘quvchining sababsiz ish faoliyatidan ketib kolishi natijasida mashgulot vaqtida xosil buladigan tanaffuslar- bularning xammasi dars jarayonining oklanmagan vaqtiga kiradi. Darsning umumiy zichligini xisoblaganda, dars uchun ajratiladigan 45 daqiqa vaqt 100% deb olinadi. Masalan: pedagogik oqlangan vaqtda 42 daqiqa sarflangan bulsa, xisob quyidagicha yechiladi:
45 daqiqa- 100 % 42x100
42 daqiqa- X % bunda X=----------- = 93,3 %
45

Darsning umumiy zichligi 93,3% ni tashkil qiladi. Jismoniy mashqlar bajariladigan mashgulotlarda motor zichlik maxsus ko‘rsatkich bulib xisoblanadi.

Masalan: xarakatlarni bajarishga 20 daqiqa sarflangan bulsa, xisob quyidagicha yechiladi:
45 daqiqa- 100 % 20x100
20 daqiqa – X % bunda X=---------- = 44,4 %
45

Darsning motor zichligi 44,4 %ni qiladi. Darsning umumiy va motor zichligini aniqlagandan so`ng uni taxlil qilish kerak. Umumiy zichlikning eng yuqori baxosi 45 daqiqaning xammasini tugri va aniq ishlatilishidir. Motor zichlikni optimal darajasi katta yoki kichkinaligi

bilan bir qancha faktorlarga yozish darsni vazifaga, mashgulotni material tomonidan ta’minlanganligiga bog`liq.
Xozirgi vaqtda jismoniy tarbiya darslaridagi optimal zichlik 4-5-sinflarda 37-47 %, 6-7-sinflarda 50-60%, yuqori sinflarda 70% ni tashkil qilishi kerak.

Jismoniy tarbiya darslarida pulsometriya olib borishdan asosiy maqsad, darsdagi yuklamani o‘quvchilarning yoshiga, tayyorgarligiga, mashgulot utkaziladigan joyning sharoitiga muvofiqligini aniqlashdan iborat.

Pulsometriya ma’lumotlarini tugri taxlil qila bilish esa, talabalarga keyinchalik o`z xarakatlarini ob’ektiv baxolashga va xar bir sinf uchun yuklamalarni tugri rejalashtirishga, boshqarish usullarini egallashga yordam beradi.
Ko`zatuv sekundomer yordamida bir o‘quvchi ustida olib boriladi. Buning uchun O’qituvchining topshiriqlarini faol bajaradigan o‘quvchi tanlab olinadi. Ushbu o‘quvchi ko`zatuv ob’ekti haqida oldindan ogoxlantirilishi kerak.
Pulsni birinchi bor darsga kungirok chalinishiga 5 minut kolganda ulchanadi. Bunda ko`zatuvchi, ko`zatiluvchi o‘quvchining tinch xolatda, ya’ni uning puls ko‘rsatkichi normal xolatda ekanligiga ishonch xosil qilishi kerak.
Puls- lotincha turtki- tomir urishi, yurak qisqarishi natijasida kon tomirlarining ritmik tebranishi; kengayib-torayishi demak.
Puls asosan bilakning ichki yo`zasida, bilak arteriyasi oblast aniqlanadi. Buning uchun tekshiruvchining bilagini bilakka usti bugimi qo‘l Bilan shunday ushlash kerakki, bosh barmok bilakning ikki tomonida,boshka barmoklar esa uning yo`zidagi pulslanuvchi bilak arteriyachasining paypaslanuvchi terisini bosadigan bulsin. Puls 10 sekund mobaynida ulchanadi.
Tomir urishini quyidagicha ulchashtavsiya etiladi:
1. Agar ish xususiyati doimiy bulsa, saflanish, yugurish, umumrivojlantiruvchi mashqlar v ax.k. xar 3 minutda, 3 minutdan kam oralig`da tomir urishini ulchash maqsadga muvofiq emas, chunki o‘quvchini tez tomir urishini ulchash uchun jalb etish, darsdagi xaqiqiy yuklamani aniqlashga yordam bermaydi;
2. Xar bir dars qismi tugagandan so`ng;
3. Katta kuchlanishni talab etadigan yugurish, gimnastika snaryadlarida bajariladigan mashqlar,yugurib kelib sakrash, estafeta boshqichini tugatish v ax.k., murakkab mashqlarni bajargandan so`ng.
Olingan ma’lumotlarni xisoblashda 10 sekunddagi tomir urishining natijasini oltiga kupaytirib, protokolning beshinchi grafasiga, oltinchi grafaga pulsning 1 foizlarda o‘zgarishi . Bu quyidagicha amalga oshiriladi. Dastlabki tinch xolatda ulchangan puls 100 % deb olinadi. Ikkinchi marta ulchangan pulsning dastlabkisiga nisbatan necha foiz
oshganligini aniqlash uchun proporsiya to‘zilib, ishlanadi. Masalan: protokoldagi tinch xolatda ulchangan puls 1 minutda 90 marta, ikkinchisi- 103 marta bulsin.
Shunga karab proporsiya to‘ziladi:
90 - 100 % 103x100
103 – X X= ------------- = 114,4 %
90

Uchinchisi- 108 marta, yana proporsiya to`zamiz:

108x100
90 - 100 % X= ----------------- = 120 % va x.k.
90

Yuqoridagi vazifalar bajarilganidan so`ng, olingan ma’lumotlar asosida tomir urishining egri chiziq grafigi to‘ziladi.

Yuqoridagi xujjatlarga asoslanib, oxirida, darsdagi ogirlikning yozma taxlili bajariladi. Bunda quyidagilar yoritilishi kerak:

Darsning vazifalari, darsning turi, o‘quvchilarning darsgacha bulgan faoliyati. Dars davomida tomir urishining o‘zgarishi va uning sabablari, darsning ayrim va butun dars davomidagi ogirlikning maqsadga muvofiqligi. Darsning oxirida tomir urishining soni va uning jismoniy darsdan keyin 5 minut davomida tiklanishi. Taxlilning yakunida ko`zatuvchi o‘quvchilarni darsdagi yuklamasi buyicha o‘zining muloxazalarini, takliflarini yozishi kerak.
Tomir urishini ulchash protokoli, tomir urishining egri chiziq grafigi va olingan ma’lumotlarning taxlili kushilgan xolda bir butun xujjatni tashkil etadi.
To`liq tugallangan xujjat ko`zatuvchi tomonidan imzolanadi va darsni utgan o`qituvchiga tanishib chikish uchun beriladi. U o`z navbatida xujjat bilan tanishib, o‘zining muloxazalarini bildiradi va xujjatga imzo chekadi.