Mavzu: O`zbek orfografiyasi va uning boshlang`ich ta’lim dasturi hamda darsliklarda aks etishi, o`rgatishga tavsif

O‘zbek tilining  tovush tizimi va  yozuvi.  Savod  o‘rgatish analitik-sintetik 

tovush metodiga asosan olib boriladi. So‘z bo‘g‘inga bo‘linadi, bo‘g‘indn kerakli 

- o‘rganilayotgan tovush ajratib olinadi, tahlil qilinadi, o‘rganilayotgan harf bilan 

sintezlanadi,  shu  asosda  harf  va  butun  o‘qish  jarayoni  o‘zlashtiriladi.Bunda 

o‘zbek  tili  grafik  tizimi,  tovushlarni  yozuvda  belgilash  xususiyatlari  hisobga 

olinadi. 

Savod  o‘rgatishda  o‘zbek  tili  grafik  tizimining  quyidagi  xususiyatlarini 

hisobga olish muhim ahamiyatga ega: 

№ XUSUSIYATLAR 

O‘ZIGA XOSLIKLARI 

MISOLLAR 

1. 

Tovush-harf 

bilan 6 ta unli fonema bor. 

E,o,a,u,i,o‘ 

tanishtirish unlilardan 

boshlanadi. 

2. 

Undoshlarni  o‘rgatishda  24  ta  undosh  tovush  bor.  B,d,f,g,j,k,l,m,  ham 

muayyan  tartibga,  Yozuvda  23  ta  harf  bilan  n,p,q,r,s,t,v,x,y,z,  talabga 

asoslaniladi. 

ifodalanadi: 3 tasi harf g‘,sh, ch, ng. 

birikmasi, 21tasi yakka harf. 

---

10 

 

Davlat  ta’lim  standarti  asosida  o‘quvchilar  orfografiyadan  egallashi  lozim 

bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalar. 

Umumiy  o‘rta  ta’limning  davlat  ta’lim  standarti  o‘quvchilar  umumta’lim 

tayyorgarligiga, saviyasiga qo‘yilgan majburiy minimal darajani belgilab berdi. 

Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilar ona tili bo‘yicha quyidagi bilim, ko‘nikma 

va malakalarni egallashlari shart: 

O‘quv yili davomida 1-sinf o‘quvchilari quyidagilarni bilishlari lozim: o‘zbek 

alifbosidagi  harflar  nomini,  unli  va  undosh  tovushlarning  belgilarini,  jarangli  va 

jarangsiz undosh tovushlarni, bo‘g‘in ko‘chirish qoidalarini. 

O‘quvchilar  quyidagilarni  uddalay  olishi  kerak:  matnni  sinf  taxtasi  va 

darslikdan  orfografik  hushyorlik  qoidalariga  rioya  qilgan  holda  chiroyli,  to‘g‘ri 

ko‘chira olishni, talaffuzga mos bo‘lgan 25-30 so‘zli matnni harf va bo‘g‘inlarni 

tushirib qoldirmay, oshiqchasini qo‘shmay, o‘rin-tushuncha beriladi va bu haqdagi 

badiiy boshqa matnlarni o‘qish tavsiya etiladi. 

 

 

---

11 

 

1.2.  1-SINF  ONA  TILI  DARSLARIDA  CHIROYLI  YOZUV 

DAQIQALARINI 

O' 

TKAZISHNING 

PSIXOLOGIK 

VA 

METODIK 

ASOSLARI 

Orfografik malaka - murakkab malaka. U o‘z ichiga yozuv, so‘zning tovush 

tomonini  tahlil  qila  olish  ko‘nikmasi,  grammatik  bilim  asosida  orfogrammani 

tanish,  unga  kerakli  qoidani  tadbiq  etish  va,  nihoyat,  bu  orfogrammani  to‘g‘ri 

yozishni oladi. 

D.V.Bogoyavlenskiy 

orfografik 

malaka 

shakllanishidagi 

murakkab 

psixologik  vaziyatlarni  taxlil  qilib,  muayyan  tilning  uziga  xos  xususiyatlaridan 

kelib  chiqib,  jumladan,  to‘g‘ri  yozuvga  asos  boTadigan  orfografik  assotsatsiya 

strukturasini belgilaydi. Masalan, u orfogrammani eshitish va artikulyatsiya orqali 

idrok  qilish  -  ko‘rish  tasavvuri  -  yozuv  reaktsiyasi,  morfemalarni  eshitish  va 

artikulyatsiya  orqali  idrok  qilish  -  ma'nosi  va  grammatik  moxiyat  -  ko‘rish 

tasavvuri - yozuv reaktsiyasi, so‘zni eshitish va artikulyatsiya orqali idrok qilish - 

uning ma'nosi va ko‘rish orqali hosil boTgan tasavvur -yozuv reaktsiyasi kabilarni 

fonetik, morfologik va traditsion yozuvga mos holatlar, deb qayd qiladi. 

Orfografiya  o‘qitishda  psixologik  asoslar  masalasiga  L.V.Zankov  jiddiy 

e'tibor bergan. U o‘zining eksperimental ta'limida o‘quvchilarning to‘g‘ri yozuvni 

egallashdagi 

individual 

farqlarni 

hamda 

ularning 

umumiy 

rivojlanish 

xususiyatlarini  hisobga  olish  masalasini  qo‘yadi.  Olim  o‘z  asarlarida  hali 

o‘rganilmagan  imlo qoidalariga  oid orfogrammani matnlarni  yozdirish natijasida 

o‘quvchilarning  shaxsiy  individual  xususiyatlarini  tahlil  kilib,  ta'limda  bolaning 

umumiy rivojlanishini hisobga olish tendentsiyalarini bayon etadi. 

O‘qish  va  yozish  ko‘nikmasi  takomillasha  borib,  malakaga  aylantiriladi. 

Malakaning  shakllanishi  uchun  bir  faoliyat  bir  necha  bora  takrorlanishi  lozim. 

Yozish  malakasida  o‘quvchi  ruchkani  qanday  ushlash,  qanday  yurgizish  haqida 

o‘ylab  o‘tirmay,  so‘z  va  gaplarni  yoza  boshlaydi.  Demak,  o‘qish  va  yozish 

malakasi harakatning o‘ylab o‘tirmay amalga oshirilish jarayonidir. Malaka 

 

---

12 

 

MISOLLAR 

E,o,a,u,i,o‘