Mavzu: O`simliklarni karantin kasalliklarini aniqlash usullari. Reja: kirish. Asosiy qism

Karantin kasalliklarni qo`zgatuvchi bakteriyalarni aniqlash usullari

Fitopatogen bakteriyalar suvda, havoda, tuproqda, yer qarida,o‘simlik va hayvonlarda keng tarqalgan bo‘lib, ularning 400 dan ortiq turi o‘simliklarni kasallantiradi. Qishloq xo‘jalik ekinlarida keng tarqalgan bakterial kasalliklarga karam poyasining bakteriozi, bodring bargining burchakli dog‘lanish, kartoshkaning qorason, mevali daraxtlarning kuyishi, g‘o‘zaning gommoz kasalligi kabilar kiradi. Tabiatda ular keng tarqalgan bo‘lib, go‘ngning uchdan bir qismida, tuproqning 1 g da 300—500 mlndan 2 mlrd gacha, 2 sm³ sutda bir million, shuncha hajmdagi suvda 400 mingta, tabiiy o‘tloqzorlarda 1 m³ havoda 100 ta hujayra, shahar havosi tarkibida yoz faslida 10—25 ming dona, qishda 4,5 ming donani tashkil qiladi.

Bakteriyalar gollandiyalik olim A. Levenguk tamonidan 1675-yilda aniqlangan bo‘lib, ularning tabiatdagi rolini fransuz olimi Lui Paster (1822—1895) achitish jarayonida va odamlarda kasallik keltirib chiqarishini aniqlagan. O‘simliklarda bakterial kasalliklarning mavjudligi to‘g‘risida dastlabki ma’lumotlar 19-asrda M.S. Voronin (1866) tomonidan aytilgan. Barril T.Dj. (1839—1916) mevali daraxtlarning bakterial kuyishi bakteriyalar tomonidan kelib
chiqishini isbotlagan. O‘simliklar bakterioz kasalligi to‘g‘risidagi ta’limotning chuqurlashishida I. L. Serbinov, V.P. Izrailskiy, M.V. Gorlenko, K.I. Beltyukova, A.L. Taxtadjanlar xizmati cheksizdir.
Hozirgi zamon sistematik ta’limotlarga asosan bakteriyalar yadroli organizmlargacha-Procariotaguruhiga, Dunyo -uvoqlilar Muchota, bo‘lim-Bacteria,sinf Eubacteria, tartib Eubacterialesga mansubdir. Bakteriyalar bir hujayrali xlorofillsiz organizmlar bo‘lib, tayyor organik moddalar hisobiga geterotrof oziqlanadi. Bakteriyalar orasida haqiqiy parazitlar aniqlanmagan.
Qishloq xo‘jalik ekinlarida kasallik qo‘zg‘atuvchi bakteriyalar tayoqcha shaklida bo‘lib, tanasining yuzasidagi xivchinlar vositasida harakat qiladi. Xivchinlar hujayraning oxirgi ikki uchida joylashadi.
Fitopatogen bakteriyalarning o‘lchami, bo‘yiga 0,5—4,5 mkm, eniga 0,3—0,6 mkm ni tashkil qiladi. Bakteriyalar shakli sharsimon—kokki, tayoqchasimon-batsilla, vergulsimon—vibron va spiralsimon—spirilla turlariga bo‘linadi. Bakteriyalar xivchinlari vositasida harakatlanadi. Bakteriyalar hujayrasidagi sitoplazma ko‘p qavatli po‘st bilan o‘ralgan bo‘ladi. Ayrim bakteriyalar hujayra po‘sti shilimshiq bilan qoplangan bo‘lib, qulay sharoitda shishadi. Shilimshiq modda bakteriya hujayralarini noqulay sharoitdan, qurib qolishidan, quyosh nuridan himoya qiladi va patogenlik xususiyatini belgilaydi (Pseudomonas, Xanthomonas). Bakteriyalar hujayrasida haqiqiy yadro mavjud emas, u sitoplazma tarkibida mayda donachalar tarzida uchraydi. Bakteriyalar hujayra po‘stidagi osmotik bosim bilan oziqlanadi. Parazitlik bilan hayot kechiruvchi bakteriyalar oqsil, qand moddalarini hosil qiluvchi fermentlarga ega bo‘ladi. Bunday fermentlar qatoriga hujayra po‘stini va pektin moddasini parchalovchi protopektinaza, oqsilni parchalovchi proteaza, kraxmalni parchalovchi amiloza, xlorofil donachalarini
parchalovchi xlorofillaza, o‘tkazuvchi naylarni qoraytiruvchi tirozinoza kabilar kiradi.
Bakteriyalar o‘simlik to‘qimalariga zararlangan joylar va ustitsalar vositasida kirib keladi. Ayrim bakteriyalar suv yo‘llari (karam bakteriozi), po‘sloqdagi chechivichkalar orqali (meva raki) kirib keladi. O‘simliklarning bakteriyalar bilan kasallanishi, ekologik sharoit va o‘simlik holatiga bog‘liq. Ayniqsa, namlik ortiqcha bo‘lgan sharoitlarda o‘simliklarning kasallanish darajasi yuqori bo‘ladi. Fitopatogen bakteriyalarning rivojlanishi uchun 20—25°C harorat
normal hisoblanadi. Kasallanish 5—10 °C da boshlanib, 33—400 °C da tugaydi.
Ayrim fitopatogen bakteriyalar 40°C da nobud bo‘ladi. Barcha bakteriyalar sun’iy oziqa muhiti kislotali muhiti rh-7,0—8,0 bo‘lgan, kislorodli sharoitda yaxshi rivojlanadi.

3.