Mavzu: O’rta ta’limda olingan bilimlarni takrorlash hozirgi o'zbek adabiy tili ta'limi asoslari

Savol va topshiriqlar:

1.Tovushlarning birlashtiruvchi va farqlovchi belgilari nima?

2.G va G’ harflari o’rtasidagi o’xshash va farqli tomonlarni ayting

3.Tovushlarning akustik tomoni deganda nimani tushunasiz?

4. Tovushlarning talaffuz tomoni deganda nimani tushunasiz?

5. Tovushlarning vazifaviy tomoni deganda nimani tushunasiz?

-15-
4-Dars.Fonetika. Unlilar tasnifi

Reja:

1.Nutq tovushlari va ularning hosil bo’lishi

2.Unli tovushlar tasnifi

B va A fonemalarini bir-biriga solishtirsangiz, ular bir qator belgilari bilan farqlanganini ko'rasiz. Birinchidan, B fonemasini talaffuz etganda o'pkadan chiqayotgan havo oqimi

labning labga tegishidan hosil boigan to'siqqa urilib, uni yorib portlab chiqadi. A fonemasini talaffuz qilayotganda esa o'pkadan chiqayotgan havo hech yerda to'siqqa uchramaydi. Demak, fonemalar o'rtasidagi birinchi farqlanish to'siqqa uchrash-uchramaslik belgisi ekan.

Ikkinchidan, b fonemasini talaffuz qilganingizda shov-qinga ovoz qo'shiladi. A fonemasi esa faqat ovozdan iborat. Ko'rinadiki, B va A lar o'rtasidagi ikkinchi farqlovchi belgi shovqin belgisidir. Bu belgi B da bor, A da yo'q.

Uchinchidan, a so'z ichida kelib, bo'g'in hosil qiladi. B esa bunday xususiyatga ega emas. Demak, fonemalarni farq-lash uchun xizmat qiladigan belgilardan yana biri bo'g'in hosil qilish-qilmaslik belgisidir.

Yuqorida sanab o'tgan belgilarga ko'ra fonemalar ikki katta guruhga bo'linadi: