Mavzu: O’rta ta’limda olingan bilimlarni takrorlash hozirgi o'zbek adabiy tili ta'limi asoslari

Savol va topshiriqlar

1. Nuqtaning ishlatilish o'rinlariga misollar keltiring.

2. Vergul qanday o'rinlarda ishlatiladi?

3. Uyushiq bo'laklar va undalmalarda vergulning ishlatilishi haqida

so'zlab bering.

4.. Nuqta o’zbek tilida tinish belgisi sifatida nechinchi asrdan boshlab ishlatila

boshlangan?

5. Undov belgisi o’zbek tiliga qaysi tildan olingan?

6. Hisob-kitob ishlarida nuqta belgisidan qaysi alomat sifatida foydalaniladi?

7. Undov belgisini ishlatilish o’rinlariga misollar keltiring

8. Undalma qaysi tinish belgisi bilan ajratiladi?

-9-

5-DARS. Undov, qavs, ko’p nuqtaning qo’llanilishi
Reja:

1.Undovning qo’llanilishi

2.Yozuvda qavs ko’p nuqtadan foydalanish

Undov belgisi o'zbek tiliga ras tilidan o'tgan. Mutaxassislarning fikricha, u

lotincha lo — undov so'zidan kelib chiqqan bo'lib, unga nuqta (.) ning

qo'shilishidan hosil bo'lgan.

Undov belgisi quyidagi hollarda ishlatiladi:

1. Kuchli his-hayajon bilan aytilgan gaplardan so'ng qo'yiladi.

Oqpodsho yerdan bir siqim tuproq oladi.

— Ana tuproq, mana tuproq/ — deydi. — Bo'rsildoq tuproq, mag'izdor tuproq,

hosildor tuproq. Tuproqmisan-tuproq! (Tog'ay Murod)

2. Buyurish, yalinish, istak, xohish va shu kabi ma'nolarni ifodalovchi gaplarning

oxirida ham ishlatiladi.

Siz ham oyoqni ishlating! — deb buyurdi. Suv ostida о pqonlar ко p. Tortib ketmasin! (P. Qodirov)

3. So'z boshida kelib, kuchli his-hayajon bilan aytilgan undalmalardan so'ng

qo'yiladi.

Ey arslonlar arsloni! Mening yozuqlarimdan о't, mening qo 'limni tut, belimni

bog'la, muqaddas fotihangni berf (A. Fitrat)

4. Ha, yo 'q, xo 'p, uzr, mayli, xayr, salom kabi so'z-gaplar hayajon bilan aytilsa, ulardan so'ng qo'yiladi.

Balli-balli! — dedi Rahim va Sharifga qarab im qoqdi. (A. Qodiriy) Yo 'q!

Borolmayman, — dedi qayrilib.

5. Matn ichida alohida ta'kidlangan, ajratib ko'rsatilgan so'zlardan keyin qavs

ichida berilishi mumkin.

«Boburnoma»da tarix, etnografiya, til, adabiyot geografiya, biologiya, botanika,

hatto tabobatga (!) oid g'oyat qimmatli ma'lumotlarni uchratish mumkin.

6. Aytilishi lozim bo'lgan fikr o'ta kuchli his-hayajon bilan aytilsa, ketma-ket

uchta belgi qo'yiladi.

Charos kafti bilan yuzini to'sgancha о 'zini orqaga tashladi.

— A-a-a!!! — dedi chinqirib. (0'. Hoshimov)

— Chiqar buni jallod!!! Jallodlar harakatlandilar.

— Xanjarimiz qonsirag'on! (A. Qodiriy)

7. His-hayajon bilan aytilgan so'roq, shuningdek, ritorik so'roq gaplar-dan so'ng.

-10-

-

Kimdir seni kutsa, kimnidir sen ham sog'insang, qanday baxt bu!