Mavzu: O’rta Osiyoda mustaqil davlatlarning tashkil topishi. Tohiriylar va Safforiylar davlati Reja

4. Qoraxoniylar davrida ijtimoiy – siyosiy va iqtisodiy hayot

Qoraxoniylar hukumronligi davrida Mavorounnahrda bir qator ijtimoiy – siyosiy va iqtisodiy o’zgarishlar amalga oshirildi. Bu o’zgarishlar va tadbirlar siyosiy va iqtisodiy hayotning hamma sohalarini o’z ichiga qamrab olgan edi. Ular nimalardan iborat?

Birinchidan, samoniylar hukumronligi davrida vujudga keltirilgan markazlashtirilgan davlat boshqaruvi tugatildi. Qoraxoniylar markazlashtirilgan davlat boshqaruvi o’rniga mamlakatni udel tizimi asosida boshqarishga o’tdilar.

Q ashqardan tortib Amudaryogacha bo’lgan hamma erlar Qoraxoniylar xonadoning shahsiy mulki hisoblanib, uning tepasiga ulug’ hon turdi. U ko’pincha Qashg’arda, onda- sonda Bolosog’unda bo’lgan. Qoraxoniylar hanadoning boshlig’i xuddi Erondagi singari “xonlar xoni” (shahanshoh), “Sultonlar sultoni” nomi bilan yuritilgan. Manbalarda Qoraxoniylar honadoning boshlig’i – xonlar xoni “tamg’achxon” yoki “tobg’achxon” deb nomlangan. Turklar Xitoy imperatorini ham shu nom bilan ataganlar. Xonlar honi idora qilayotgan qorahoniylar davlati bir necha bo’laklarga qismlarga – udellarga bo’lingan. Bu udellarning tepasida Qoraxoniylar honadoning avlodlari vakillaridan iloqhon unvonini olgan a`zolari turardi.

Qoraxoniylar va saljuqiylar tarihining bilimdoni, XIII asr boshlarida yashagan arab tarihchisi Ibn Al Asir 1043-1044 yillarga aloqador qimmqtli misollarni keltiradi. Bu davrda Qoraxoniylar davlatini boshqargan Tamg’achhon Sharaffuddavla o’ziga qarashli viloyatlarni hammasini aka- ukalari, o’g’illari va qarindosh- urug’lariga bo’lib bergan. Jumladan ukasi Arslontakinga ko’pchilik turk shaharlarini, ikkinchi ukasi Bo’g’rahonga Torozni, Isfijobni amakisi To’g’anhonga Farg’onaning hammasini bergan. O’ziga esa faqat Qashg’ar bilan Bolosog’unni