Qoraxoniylar davrida ijtimoiy – siyosiy va Iqtisodiy hayot

Aim.uz

Qoraxoniylar davrida ijtimoiy – siyosiy va Iqtisodiy hayot

Qoraxoniylar hukumronligi davrida Mavorounnahrda bir qator ijtimoiy – siyosiy va iqtisodiy o’zgarishlar amalga oshirildi. Bu o’zgarishlar va taqbirlar siyosiy va iqtisodiy hayotning hamma sohalarini o’z ichiga qamrab olgan edi. Ular nimalardan iborat?

Birinchidan, samoniylar hukumronligi davrida vujudga keltirilgan markazlashtirilgan davlat boshqaruvi tugatildi. Qoraxoniylar markazlashtirilgan davlat boshqaruvi o’rniga mamlakatni udel tizimi asosida boshqarishga o’tdilar.
Qashqardan tortib Amudaryogacha bo’lgan hamma erlar Qoraxoniylar xonadoning shahsiy mulki hisoblanib, uning tepasiga ulug’ hon turdi. U ko’pincha Qashg’arda, onda- sonda Bolosog’unda bo’lgan. Qoraxoniylar hanadoning boshlig’i xuddi Erondagi singari “xonlar xoni” (shahanshoh), “Sultonlar sultoni” nomi bilan yuritilgan. Manbalarda Qoraxoniylar honadoning boshlig’i – xonlar xoni “tamg’achxon” yoki “tobg’achxon” deb nomlangan. Turklar Xitoy imperatorini ham shu nom bilan ataganlar. Xonlar honi idora qilayotgan qorahoniylar davlati bir necha bo’laklarga qismlarga – udellarga bo’lingan. Bu udellarning tepasida Qoraxoniylar honadoning avlodlari vakillaridan iloqhon unvonini olgan a`zolari turardi.
Qoraxoniylar va saljuqiylar tarihining bilimdoni, XIII asr boshlarida yashagan arab tarihchisi Ibn Al Asir 1043-1044 yillarga aloqador qimmqtli misollarni keltiradi. Bu davrda Qoraxoniylar boshqargan Tamg’achhon Sharaffuddavla o’ziga qarashli viloyatlarni hammasini aka- ukalari, o’g’illari va qarindosh- urug’lariga bo’lib bergan. Jumladan ukasi Arslontakinga ko’pchilik turk shaharlarini, ikkinchi ukasi Bo’g’rahonga Torozni, Isfijobni amakisi To’g’anhonga Farg’onaning hammasini bergan. O’ziga esa faqat Qashg’ar bilan Bolosog’unni qoldirgan holos.

Markaziy honlar honi bilan iloqhonlar o’rtasida aloqa mustahkam bo’lmagan. Iloqhonlar bir- birlari bilan doimo dushmanlik kayfiyatida yashaganlar va har biri o’zicha mustaqil bo’lishga intildi. Samoniylar inqirozga qadar qorahoniylar davlatining markazi Bolosog’un bo’lgan XI asrda esa tamg’achhonlar ko’pincha Qashqarda turganlar. O’zgan (hozirgi Qirg’ziston hududida) shahri ham bir vaqtlar qorahoniylar davlatining markazi vazifasini bajargan.

Tamg’achxonlar mis tanga pullar zarb qilganlar.
Udel honliklar orasida Movarounnahr ahamiyati katta edi. Movarounnahr iloqhoni Samarqandda yashagan.