Mavzu: Organik kimyo predmeti. Organik birikmalarning tuzilishi, izomeriyasi, kimyoviy bog`lar. Reja

 

 

ORGANIK BIRIKMALARNING FAZOVIY IZOMERIYASI (STEREOIZOMERIYA) 

 

Tarkibi va kimyoviy tuzilishi bir хil bo’lgan, ammo atomlarning fazoda joylashishi bilan farq 

qiladigan moddalar fazoviy izomerlar yoki stereoizomerlar deyiladi. 

 

Organik birikmalarning fazoviy tuzilishini “Stereoхimiya” fani o’rganadi. Fazoviy izomerlarni 

хarakterlash  uchun  stereoхimiyada  konfiguratsiya  va  konformatsiya  tushunchalari  qo’llaniladi. 

Molekuladagi atomlarning bir-biriga nisbatan fazoda joylashishi konfiguratsiya deyiladi. 

Konfiguratsiya - molekuladagi atomlarning fazoda ma’lum tartibda joylashishidir. 

Masalan,  metan  molekulasidagi  CH

4

  uglerod  atomi  tetraedrik 

konfiguratsiyaga  ega.  Metanning  fazoviy  modeli  tetraedr  shaklida  bo’lib, 

uning  markazida  uglerod  atomi,  uchlarida  esa  vodorod  atomlari  joylashgan 

bo’ladi.  Metandagi  bog’lar  orasidagi  burchak  109

0

28'  ga  teng.  Bunday 

burchakni normal yoki tetraedrik burchak deyiladi.  

Etilen  H

2

C=CH

2

  dagi  uglerod  atomi  yassi  konfiguratsiyaga  (barcha 

atomlar  bir  tekislikda  yotadi, valent burchagi 120

o

),  atsetilenda  esa  HC≡CH 

chiziqli konfiguratsiyaga ega (uglerod atomlari chiziqli joylashgan, valent burchak 180

o

). 

 

 

Rasm 4.1. a) Metan, b) etilen, c) atsetilenlar tarkibidagi uglerod atomlarining konfiguratsiyalari