Mavzu: Organik kimyo predmeti. Organik birikmalarning tuzilishi, izomeriyasi, kimyoviy bog`lar. Reja

Atomlarning o’zaro ta’sirlashuvi natijasida molekulada elektron bulut zichligining notekis 

taqsimlanishiga,  bog’larning  qutblanishiga  olib  keladigan  o’rinbosarning  elektron  ta’siri  effekt 

deyiladi. 

O’rinbosar – bu molekuladagi vodorod atomi o’rnini olgan atom, atomlar guruh, funksional 

guruhlar , radikallar bo’ladi. 

Elektron effekt ikki хil bo’ladi: induktiv va mezomer. 

 

Induktiv effekt 

 

Elektron  bulutlarning 



-bog’  bo’yicha  siljishiga  induktiv  effekt  deyiladi  va  I  harfi  bilan 

belgilanadi,  elektron  bulutning  siljishini  yo’nalishi  to’g’ri  (→)  strelka  bilan  ifodalanadi. 

O’rinbosarning  induktiv  effektini  baholash  uchun  dipol  momenti  uncha  katta  bo’lmagan  C−H 

CH

3

−CH

2

−CH

2

−CH

3 

CH

3

→

CH

2

→

CH

2

→

CH

2

→Cl

 

δ'''

+

      

δ''

+          

δ'

+            

δ

+

       

δ

-

 

 

---

 

 

bog’idagi  vodorod  atomining  induktiv  effekti  qabul  qilingan.  Bunda  vodorod  atomining  induktiv 

effekti “nol”ga teng deb olingan.  

Induktiv  effekt  asosan  birikmada  elektromanfiylik  vujudga  kelganda,  ya’ni  tarkibida 

elektromanfiy element bo’lsa yoki uglerod atomlarining gibridlanish turi har хil bo’lganda namoyon 

bo’ladi. 

 

             

+                  +

 

A:  −OR

2

, −NR

2

, −NO

2

, −C≡N, −SO

3

H, 

  

 

      −COOH, −F, −Cl, −Br, −I, −COOR, 

  

      −OR, −C(O)R, −SR, −OH, −NH

2

, 

  

      −C≡CR, −Ar*, −CH=CR

2

  

 

        

va boshqalar

 

 

             

‒               ‒

 

B:  −NR, −O,  

 

      −Alk** (−CR

3

, −CHR

2

, −CH

2

R,              

    

                     −CH

3

) 

  

       

        

va boshqalar

 

 

*Ar – aromatik radikali, **Alk – alkil radikali 

 

Induktiv  effekt  musbat  (

